Jamovi ile Endüstriyel Üretim ve Maliyet Analizi

Endüstriyel üretim; hammadde, işgücü, enerji, makine/ekipman ve sermayenin planlı bir iş akışı ile nihai ürüne dönüştüğü, çevrim süreleri, kalite toleransları ve birim maliyetler üzerinden ölçülen bir değer yaratma sürecidir. Bu sürecin kalbi maliyet muhasebesiyle atar; fakat gerçek yönetim gücü, maliyet ve verimi yalnız geriden izlemek değil, neden–sonuç ilişkilerini modelleyip öngörmek ve iyileştirme döngülerini standartlaştırmaktır. İşte burada jamovi, açık kaynak ve tıklanabilir arayüzü, R ekosistemi köprüleri ve tekrarlanabilirliğiyle üretim–maliyet analitiğini “içe aktar → dönüştür → keşfet → modelle → senaryo → raporla” hattına yerleştirir. Bu yazı, endüstriyel üretimde ürün ağaçları (BOM), iş istasyonu çevrim süreleri, verim ve hurda oranları, OEE, maliyet ayrıştırmaları (malzeme–işçilik–genel üretim gideri), bant dengeleme, kısıt yönetimi (TOC), öngörücü bakım, kalite maliyetleri ve BEP gibi başlıkları jamovi üzerinde uçtan uca ve uygulamalı bir çerçeveyle ele alır.

1) Veri Mimarisi: Üretim Defterinden Analitik Sete

Endüstriyel veri üç katmanda gelir: (i) Sipariş–rota–BOM (ürün, varyant, operasyon sırası, standart süre), (ii) Gerçekleştirme (fiili süre, bekleme, arıza, hurda, yeniden işleme), (iii) Maliyet (malzeme tüketimi, işçilik saatleri, enerji, GÜG dağıtımı). Jamovi’de sayfalar: orders, routing, bom, actuals, costs. Compute ile birim uyumları (dakika→saat, kWh→TL, USD→TRY), reelleştirme (ÜFE/enerji endeksi) ve zaman damgasından vardiya/gün/hafta türetimi yapılır. Her dönüşüm “not” sütununda belgelenir.

2) Ürün Ağacı (BOM) – Malzeme Akışının Şeffaflaştırılması

BOM derinliği (seviye) ve kritik malzeme payı (ürün maliyetinde ilk 10 kalemin ağırlığı) jamovi’de treemap ve paretoile görselleştirilir. Eksik–fazla tüketim bayrakları: gerçek_tüketim – standart_tüketim. Aykırı malzeme tüketimi, kalite ya da proses sapmasına işaret eder; sonraki maliyet analizlerinde sapmanın kaynağına ışık tutar.

3) İş İstasyonları ve Çevrim Süresi Analizi

actuals tablosundan çevrim süresi (CT), kurulum (set-up), bekleme ve transport bileşenleri ayrıştırılır. Jamovi’de Descriptives ile istasyon bazlı dağılımlar; control chart ile CT varyansı ve 3σ sınırları izlenir. Aşırı varyans, ya eğitim/standart iş talimatı eksikliğine ya da ekipman kondisyonuna işaret eder.

4) OEE (Overall Equipment Effectiveness) – Kayıp Haritası

OEE = Kullanılabilirlik × Performans × Kalite. Jamovi’de vardiya bazında:

• Kullanılabilirlik = Çalışma Zamanı / Planlı Zaman

• Performans = (Standart Çıktı / Fiili Zaman) / Teorik Hız

• Kalite = İyi Parça / Toplam Parça
  Waterfall ile OEE kayıp kaynakları (planlı duruş, arıza, hız kaybı, hurda/yeniden işleme) ayrıştırılır; “en büyük düşmanı önce vur” prensibi için pareto grafiği kullanılır.

5) Hurda ve Yeniden İşleme: Kalite Maliyetinin Ekonomiği

Hurda oranı bağımlı değişken; vardiya, operatör kıdemi, tedarikçi, parti, kalıp numarası, sıcaklık/nem gibi süreç değişkenleri bağımsız. Jamovi’de Logistic Regression ile “hurda oluşma” olasılık modeli kurulur; marjinal etkiler tablo halinde kalite ekibine sunulur. Cost of Poor Quality (COPQ) = hurda maliyeti + yeniden işleme + garanti/iade + itibar; jamovi’de Compute ile TL karşılığı standartlaştırılır.

6) Doğrudan Maliyetler: Malzeme ve İşçilik Ayrıştırması

Standart maliyet: Malzeme + Doğrudan İşçilik + Standart GÜG. Fiili maliyet: Fiili tüketim/saat × fiili fiyat. Jamovi’de variance analizi: (i) Fiyat Sapması (PPV), (ii) Kullanım Sapması (UV), (iii) Verim Sapması (labor efficiency), (iv) Oran Sapması (labor rate). Her sapmanın TL etkisi ve kök nedeni (tedarikçi, ekipman, planlama) etiketlenir.

7) Genel Üretim Gideri (GÜG) Dağıtımı ve Faaliyet Tabanlı Maliyetleme (ABC)

Klasik saat bazlı dağıtımlar karmaşık ürün karışımında yanlılık yaratır. Jamovi’de ABC sürümü: faaliyet sürücüleri (kurulum sayısı, denetim süresi, parti boyu, taşıma mesafesi) üzerinden GÜG dağıtımı yapılır. Ürün–kanal–müşterikârlılığı, ABC ile çoğu zaman dramatik biçimde değişir; “hacim var ama para kazanmıyor” vakaları görünür olur.

8) Bant Dengeleme ve Kısıt Yönetimi (TOC)

Darboğaz istasyonun üretim akışını limitlediği hatlarda, Throughput (Satış – doğrudan malzeme) maksimizasyonu hedeflenir. Jamovi’de istasyon başına Yükleme = talep × standart süre, Kapasite = vardiya × saat × verim hesaplanır; yükleme/kapasite oranı 1’i aştığında kırmızı bayrak. What-if ile darboğazdaki küçük bir OEE artışının EBIT üzerindeki kaldıraç etkisi görselleştirilir.

9) Başabaş (BEP), Güvenlik Payı ve Kârlılık Haritası

BEP (adet) = Sabit Gider / (Birim Fiyat – Birim Değişken Maliyet). Jamovi’de ürün bazında BEP, güvenlik payı ve fiyat–maliyet–hacim (CVP) diyagramı oluşturulur. Parça-wise (indirim eşikleri) ile fiyatlandırmanın marj etkisi, kanalve bölge kırılımlarında karşılaştırılır.

10) Enerji ve Yardımcı Tesisler: KWh–Birim Maliyet Bağı

Enerji tüketimi (kWh), parça, süre, sıcaklık, yük faktörü ile birlikte modellenir. Jamovi’de Linear Regression: kWh/ürün = a + b×süre + c×sıcaklık + d×yük. Etkileşim (fırın tipi × hedef sıcaklık) enerji verimliliği fırsatlarını işaret eder. Sonuçlar, eco-design ve talep tarafı yönetimi için TL tasarrufa çevrilir.

11) Tedarikçi Performansı ve Girdi Kalitesi

Gecikme, kusur oranı, fiyat oynaklığı gibi tedarikçi KPI’ları kalite ve maliyeti tetikler. Jamovi’de çoklu regresyon: hurda/kullanım sapması = f(tedarikçi kusur, gecikme, parti büyüklüğü). ROC/AUC ile “yüksek riskli tedarikçi” sınıflandırması yapılır; iyileştirme planı önceliklendirilir.

12) Öngörücü Bakım (PdM) – Arıza ve Aşınma Modelleri

Arıza sayısı (Poisson) ya da arıza olasılığı (logit) bağımlı; çalışma saati, titreşim, sıcaklık, yağ partikül sayısı bağımsız. Jamovi’de (R eklentisi ile) Poisson/NegBin; çekirdek modülde logit kurgulanır. Sonuç: “eşik üstü titreşim” + “yüksek sıcaklık” birlikteyse arıza riski %x artıyor. Bakım zamanlaması ve yedek parça planı bu risk skoruyla bağlanır.

13) Talep–Karma–Planlama ve Kampanya Boyu

Ürün karması değiştikçe kurulum sayısı ve fire artabilir. Jamovi’de regresyon/ANOVA ile kampanya boyunun hurda ve CT üzerindeki etkisi test edilir. Optimum kampanya (kurulum–stok–fire toplam maliyeti minimize) için parametre tablosu ile senaryo çalışılır.

14) Proses Kapasitesi ve Tolerans Yetenekleri: Cp/Cpk

Kalite değişkeni (ölçü) için proses yeterlilik: Cp, Cpk. Jamovi’de ölçüm verisi içe alınır; spesifikasyon sınırları girilir; histogram + norm eğrisi ve Cp/Cpk raporlanır. Düşük Cpk, yeniden işleme ve müşteri memnuniyetsizliği maliyetine dönüşür; maliyet–fayda ile tolerans daraltma/ekipman yükseltme kararı desteklenir.

15) Yalın (Lean) Kayıpları: 8 İsrafın Ölçülmesi

Taşıma, stok, hareket, bekleme, aşırı üretim, aşırı işleme, kusur, kullanılmayan yetenek… Jamovi’de zaman etüdü ve değer-akış haritası verilerinden değer katan zaman/pay hesaplanır. Öncesi–sonrası kaizen etkisi (setup kısaltma, SMED) DiD kurgusuyla kârlılığa çevrilir.

16) Fiyatlandırma, Katkı Kârı ve Müşteri Kârlılığı

ABC sonuçlarını müşteri bazına indirin: servis seviyesi, iade, acil sipariş, küçük parti maliyeti. Jamovi’de müşteri katkı kârı sıralanır; treemap ile “kârlı ama küçük”, “büyük ama kârsız” kümeleri görünür olur. İndirim politikası ve SLA yeniden tasarlanır.

17) ESG: Enerji/Atık/Emisyon Maliyetlerinin Entegre Edilmesi

Enerji–su–atık bertaraf maliyetleri ürün maliyetine entegre edilir. Jamovi’de Compute ile CO₂e gölge fiyatı × emisyon = karbon maliyeti; maliyet kartına eklenir. DiD veya olay penceresi ile enerji verimliliği yatırımı sonrası birim maliyet düşüşü ve emisyon azalımı birlikte raporlanır.

18) Sınırlılıklar, Varsayım ve Sağlamlık

Ölçüm hataları (sayaç kalibrasyonu), veri eşleştirme (BOM revizyon tarihleri), seçilim (yalnız arızalı dönemlerin kaydı), eşanlılık (talep ve kalite birlikte değişiyor) yanlılık yaratır. Jamovi’de robust (HC) hatalar, VIF, alt örneklem(vardiya/operatör), placebo dönemleri ve farklı gecikme spesifikasyonları raporlanır.

Endüstriyel üretimde sürdürülebilir rekabet üstünlüğünün üç sütunu vardır: (i) görünürlük, (ii) nedensellik, (iii) disiplin. Jamovi bu üçlüyü pratiğe indirir. Görünürlük: OEE, CT, hurda ve maliyet sapmalarını tek dosyada, aynı görsel dilde görürsünüz; sapmanın TL etkisi eş zamanlı görünür. Nedensellik: Lojistik ve lineer modeller, DiD ve olay pencereleri “neden–sonuç” bağını güçlendirir; kalite hatasının tedarikçi partisine, enerji sarfının sıcaklık–yük etkileşimine, kâr marjının kampanya boyuna bağlandığı an, iyileştirme hedefli hale gelir. Disiplin: Versiyonlanmış dönüşümler, standardize rapor şablonları, what-if tabloları ve BEP/CVP panoları; aylık yönetim toplantılarını “yansıma”dan “yönlendirme”ye taşır.

Bu yazıdaki yol haritası, operasyonlarınızı şu somut kazanımlara taşır:

1. Maliyet Şeffaflığı: Standart–fiili, PPV/UV ve ABC ile “nerede para kaybediyoruz?” sorusunun rakamsal cevabı.

2. Akış ve Kapasite: Darboğazın net tespiti ve küçük OEE artışının EBIT kaldıraç etkisinin gösterilmesi.

3. Kalite Ekonomisi: Hurda olasılığı ve COPQ’nun görünür kılınması; tedarikçi–proses–operatör etkileşimleriyle kök neden.

4. Enerji–ESG Entegrasyonu: kWh–ürün ve emisyon maliyetlerinin ürün kartına entegrasyonu; verimlilik yatırımının geri ödemesi.

5. Ticari Kararlar: Katkı kârı, fiyat–maliyet–hacim üçgeni ve müşteri/kanal kârlılık matrisi üzerinden fiyatlandırma ve SLA tasarımı.

Uygulama için pratik bir çerçeve:

• Adım 1: Veri boru hattını kurun (BOM, rota, actuals, costs) ve dönüşümleri belgelyin.

• Adım 2: OEE–CT–hurda–variance panellerini standartlaştırın; her vardiya için kontrol grafiği.

• Adım 3: ABC ve müşteri katkı kârı modülünü devreye alın; kârsız hacimleri tespit edin.

• Adım 4: Darboğaz–TOC ve enerji regresyonlarını kurun; hızlı kazanımlar (quick wins) listesini çıkarın.

• Adım 5: DiD/olay penceresi ile kaizen, bakım ve tedarikçi iyileştirmelerinin etki büyüklüğünü rapora bağlayın.

Son kertede, üretim bir bilimsel rutin kazandığında, toplantı odasında tartışılan şey öznel kanaat değil, kanıtın kendisiolur. Jamovi, üretim ve maliyet analitiğini herkesin okuyabildiği bir dile çevirir: operatör için sade bir görsel, mühendise değişken–etkileşim tablosu, yönetime TL etkisi ve senaryo kartı. Bu ortak dil, kalıcı verim ve marj iyileştirmesinin asıl sırrıdır.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.