Jamovi ile Gelir Dağılımı ve Yoksulluk Analizi

Gelir dağılımı ve yoksulluk analizi, bir ekonominin yalnız “ne kadar büyüdüğünü” değil, kimler için, nasıl ve ne kadar adil büyüdüğünü sorgular. Eşitsizlikler; fırsatlara erişim, beşerî sermaye birikimi, toplumsal hareketlilik ve nihayetinde büyümenin sürdürülebilirliği üzerinde belirleyici etkilere sahiptir. Politikada doğru araç–doz–zamanlama bileşimini seçebilmek için mikro (hane) ile makro (bölge/ülke) veriyi aynı çerçevede okuyabilmek gerekir.

1) Veri Mimarisi: Mikro–Mezo–Makro Köprüsü

Mikro katman: Hanehalkı gelir–tüketim anketleri (birey ve hane düzeyi), işgücü durumu, eğitim, yaş–cinsiyet, çocuk–yaşlı sayısı, sağlık–barınma göstergeleri, sosyal yardım–prim transferleri.
Mezo/Makro katman: Bölge/il gelir düzeyi, işsizlik, fiyat endeksleri (bölgesel TÜFE), kira endeksleri, sosyal hizmet erişimi.
Jamovi adımları:

• Data → Open ile anket dosyaları (CSV/XLSX/SAV) içe aktarılır.

• Merge/Join ile haneler bölgesel göstergelerle eşlenir.

• Compute ile eşdeğer ölçekli hane geliri üretilir (ör. OECD eşdeğer ölçeği), reelleştirme (baz yıl, bölgesel fiyat farklılığı), hane ağırlıkları normalize edilir.

• Varlık temelli refah endeksi gerekiyorsa (gelir güvenilmez ise), temel bileşenler yaklaşımı (R eklentisi) ile varlık indeksleri jamovi’ye aktarılıp tek skorda birleştirilebilir.

2) Gelir Tanımları ve Dönüşümler: Brüt–Net, Önce–Sonra

Analitik tutarlılık için gelir tanımları standartlaştırılmalıdır: piyasa geliri (ücret–sermaye–kendi hesabına), brüt/vergiler ve sosyal güvenlik primleri, transferler (nakit/ayni), net harcanabilir gelir.
Jamovi uygulaması:

• Compute ile bileşenler toplanır; vergi–prim düşülür; transferler eklenir.

• “Önce–sonra” karşılaştırması için piyasa geliri ve net gelir iki ayrı sütun olarak tutulur; yeniden dağıtım analizi bu iki sütun üzerinden yapılır.

3) Eşdeğer Ölçek ve Ağırlıklar

Haneler farklı büyüklük ve bileşime sahiptir. Eşdeğer ölçek (OECD mod.): 1. yetişkin = 1, diğer yetişkin = 0,5, çocuk = 0,3.
Jamovi adımı: eq_scale = 1 + 0.5*(adult-1) + 0.3*(children); eq_income = net_income / eq_scale. Tüm istatistikler ağırlıklı yapılır (anket ağırlığı sütunu).

4) Temel Keşif: Gelir Dağılımı Haritası

Grafikler:

• Eşdeğer gelir dağılımı için histogram/violin;

• Lorenz eğrisi (R eklentisi) veya jamovi’de kümülatif pay tablolarından türetilmiş çizim;

• Gelir decil/quin tile ortalamaları – bar grafikleri;

• Bölge–kırsal/kentsel ayrımı ısı haritası.
  Amaç: Dağılımın simetrisi, kuyruk davranışı, bölgesel–demografik ayrışmayı gözle görünür kılmak.

5) Gini, Theil ve Atkinson Endeksleri

Gini: Eşitsizliğin özet ölçüsü; Theil (GE(1)) ve Atkinson parametreli (ε) versiyonlarla duyarlılık.
Jamovi uygulaması:

• Compute ve özetleyicilerle Gini (yaklaşım formülü) hesaplanabilir; Theil/Atkinson için R eklentisi kullanımı önerilir; sonuçlar jamovi tablolarına yapıştırılır.

• Raporlama: “Gini (piyasa) = 0,42 → net (transfer+vergi) sonrası 0,36; düşüş 6 puan.”

6) Ortalama Mutlak Sapma ve Palma Oranı

Palma: Üst %10’un gelir payı / alt %40’ın payı. Yüksek kuyruk duyarlılığı sağlar.
Jamovi: Decil/quantile grupları oluşturulur; group by ile toplam ve paylar alınır; Compute ile Palma hesaplanır. İletişimde anlaşılır bir metrik olarak kullanışlıdır.

7) Yoksulluk Çizgileri: Mutlak–Göreli ve Derinlik

Göreli çizgi: Median eşdeğer gelirin %50/60’ı.
Mutlak çizgi: Gıda–barınma–enerji–ulaşım sepetine dayalı “asgari refah” tutarı (fiyat düzeyiyle güncellenir).
Jamovi adımı:

• poverty_line_rel = 0.6*median(eq_income); poor = (eq_income < line) bayrağı.

• Yoksulluk baş sayısı (Headcount, H), yoksulluk açığı (P1), karelenmiş açığı (P2) (Foster–Greer–Thorbecke) Compute ile hesaplanır.

• Derinlik ve şiddet ölçüleri politika hedeflemesinde kritik girdidir.

8) Çocuk–Yaşlı Yoksulluğu ve Demografik Ayrım

Analiz: 0–17, 65+ grupları; hane kompozisyonu (tek ebeveyn, çok çocuk), işgücü bağlantısı (işsiz–düşük saat).
Jamovi: Split by → age group veya children_count eşiklerine göre gruplar; H, P1, P2 kıyas tabloları ve risk oranları (yoksul olma olasılığı için logit).
Örnek: “Üç ve daha fazla çocuklu hanelerde yoksulluk baş sayısı %x; kreş desteği ve çocuk yardımı simülasyonunda –y puan.”

9) Bölgesel ve Kırsal–Kentsel Eşitsizlik

Mekânsal harita jamovi çekirdeğinde yoktur; ancak bölge–il bazlı ısı haritaları hazırlanabilir.
Adım: Bölgelere göre Gini ve H/P1/P2 hesaplanır; kırsal/kentsel kuklaları ile etkileşim (kırsal × çocuk sayısı) yoksulluk riskini açıklamada kullanılır.
Yorum: Kırsalda mutlak yoksulluk; kentte barınma ve enerji kalemlerinin baskısı daha belirgindir.

10) Çalışan Yoksullar ve Emek Bağlantısı

“Çalışmak yoksulluktan çıkmaya yetiyor mu?” sorusunun cevabı, ücret düzeyi, çalışma saatleri, sözleşme tipi ve hane bağımlılık oranının bileşimindedir.
Jamovi: Yoksulluk bayrağını bağımlı değişken alıp logit/probit ile çalışma durumu, sözleşme (geçici–yarı zaman), asgari ücret yakınlığı, sendika değişkenleriyle tahmin edin; marjinal etkiler politika anlatısına çevirilir.

11) Gelir Kaynaklarının Katkı Ayrıştırması (Shapley/Regression-Based)

Toplam eşitsizliğe her gelir kaynağının (ücret, transfer, emekli gelirleri, sermaye) katkısı nasıl?
Basit yaklaşım: Her bileşen çıkarılarak Gini farkı (yaklaşık katkı).
Jamovi: Bileşenleri sıfırlayan alternatif senaryolar oluşturulur; Compute ile Gini farkları alınır; “en büyük azaltıcı etki” sıralanır. (Resmi Shapley için R eklentisi).

12) Vergi–Transfer Sisteminin Yeniden Dağıtım Etkisi

Önce–sonra karşılaştırmasıyla net etki:

• Piyasa geliri → vergiler–primler → net piyasa geliri → nakit/ayni transferler → harcanabilir gelir.
  Jamovi: Her aşamada Gini/Palma/Atkinson yeniden hesaplanır. Kenar etkiler (marginal tax rate) basit what-if tablolarla simüle edilir; “asgari gelir vergisi dilimi –%x” ya da “çocuk başına nakit +y TL” gibi.

13) Hedefleme Doğruluğu: Sızıntı ve Dışarıda Kalma

Sosyal yardım programlarının ödeme doğruluğu iki hata türü içerir: sızıntı (yoksul olmayanın yardım alması) ve dışarıda kalma (yoksulun destek alamaması).
Jamovi: Program alan (1/0) ve yoksulluk bayrağı çaprazlanır; gizli hata oranları hesaplanır. Logit ile “yardım alma olasılığı” modeli kurulur; ROC/AUC ile hedefleme modeli kalite ölçümü yapılır.

14) Çok Boyutlu Yoksulluk (Alkire–Foster Mantığı)

Sadece gelir değil; eğitim, sağlık, barınma, temel hizmetlere erişim gibi boyutları içeren endeks.
Jamovi: Boyutlar için yoksunluk kesme noktaları belirlenir; yoksunluk matrisinden kişi bazlı sayım (H) ve yoğunluk(A) hesaplanır; MPI = H × A. Ağırlıklandırmalar Compute ile uygulanır; sonuçlar grup–bölge bazında raporlanır.

15) Zaman İçinde Eşitsizlik ve Yoksulluk Dinamikleri

Panel/tekrarlı kesit varsa:

• Jamovi’de dönemler arası Gini/Palma/MPI değişimleri çizilir.

• Geçiş Matrisleri: “yoksul → yoksul olmayan” ve tersi; kalıcılık ölçüleri (poverty persistence).

• Olay penceresi: Asgari ücret/transfer reformunun devreye girdiği yıl etrafında öncesi–sonrası yoksulluk farkı.

16) Çocuk Bakımı, Kadın İstihdamı ve Yoksulluk

Kreş/okul öncesi erişimi kadın istihdamını artırır; bu da yoksulluk riskini düşürür.
Jamovi: Hane yoksulluk (0/1) bağımlı; kreş erişimi, kadın istihdamı, çocuk sayısı ve etkileşim (erişim × çocuk) ile logit. Simülasyon: “Kreş erişimi +%10 → kadın istihdamı +p puan → yoksulluk –q puan.”

17) Enerji/Beslenme Yoksulluğu: Faturalardan Sepete

Enerji yoksulluğu: Gelirin belirli eşiğinden fazlasının enerjiye gitmesi veya yeterli ısınma sağlayamama.
Gıda güvencesizliği: Yetersiz kalori/protein, düzensiz beslenme.
Jamovi: Hane harcama sepetinden enerji payı ve gıda payı değişkenleri; logit/OLS ile barınma–ısıtma türü, bölge iklimi, gelir, hane yapısı etkileri. Hedefli destekler (ısı yalıtım hibesi, sosyal tarife) için what-if.

18) Eğitim–Sağlık–Gelir Üçgeni: Kuşaklar Arası Hareketlilik

Ebeveyn eğitim/gelir düzeyi ile çocukların eğitim/geliri arasındaki bağ hareketliliği belirler.
Jamovi: Basit elastikiyet: log(child_income) ~ log(parent_income) + kontroller. İmkânsızsa, okul başarısı veya erişim ölçüleri (devamsızlık, lise tamamlama) proxy olarak kullanılır. Yorum: Yüksek elastikiyet → düşük hareketlilik → eşitsizlik kalıcılaşır.

19) Göç ve Yoksulluk: Mekânsal Fırsat Eşitsizliği

İç/dış göç; iş–ücret–konut maliyetleri ve sosyal ağlar üzerinden yoksulluk riskini değiştirir.
Jamovi: Yoksulluk (0/1) logit; bağımsızlarda göçmen/yerli, bölgede işsizlik, konut maliyeti; etkileşim (göçmen × düşük eğitim). Sınırlılık: Seçim ve eşanlılık; alternatif spesifikasyonlarla sağlamlık.

20) Kayıt Dışılık, Sosyal Güvence ve Kırılganlık

Kayıt dışı çalışma, gelir volatilitesini artırır ve sosyal güvenlikten mahrum bırakır.
Jamovi: Kayıt dışı (0/1) logit; gelir varyansı (aylık gelirin std. sapması) ile yoksulluk ilişkisi; instrumental olanak yoksa etkileşim ve alt örneklem analizleriyle dikkatli yorum.

21) Politika Simülasyonları: Nakit Transferi, Vergi Kredis i, Asgari Ücret

Jamovi’nin gücü, what-if tablolarında:

• Hedefli nakit: Alt decile hanelere kişi başı +X TL → H, P1, P2 değişimi.

• Vergi kredisi: Çocuk sayısına bağlı iade → “dışarıda kalma” riski ve bütçe maliyeti.

• Asgari ücret: Brüt–net etkisi, prim indirimi ile birlikte istihdam/logit modeli üzerinden ikincil etkiler.
  Raporlama: Etki büyüklüğü (% puan), bütçe maliyeti (TL), hedef doğruluğu (AUC).

22) Sınırlılıklar, Varsayımlar ve Sağlamlık

• Ölçüm hatası: Gelirin eksik beyanı, ayni gelir.

• Seçilim: Programlara katılım öz-seçilimi.

• Eşanlılık: Transferler ve çalışma davranışı birlikte belirlenebilir.
  Jamovi pratiği: HC/White sağlam hata, VIF; alt örneklem (kırsal/kent, çocuklu/çocuksuz), placebo yıllar; farklı eşdeğer ölçek ve yoksulluk çizgileriyle duyarlılık.

23) Yönetim Panosu ve İletişim

Skor kartı: Gini, Palma, H, P1, P2, MPI; hedef gruplar (çocuk, yaşlı, çalışan yoksul), bölge kırılımları; politika kartı(maliyet–etki–zamanlama). Jamovi grafikleriyle tek bakışta anlaşılabilir bir rapor üretin; metodoloji ekinde varsayımları şeffafça sunun.

Eşitsizlik ve yoksulluk, ekonominin ahlaki terazisi olduğu kadar ekonomik verimlilik sorunudur. Yüksek ve kalıcı eşitsizlik; beşerî sermaye yatırımını, inovasyonu ve sosyal uyumu zayıflatır; talep istikrarını bozar ve krizlere karşı kırılganlığı artırır. Sağlam bir gelir dağılımı ve yoksulluk analizi; yalnız “gösterge üretmek” değil, karar alma mimarisikurmaktır: Kime, ne kadar, hangi şartlarla ve ne zaman destek verileceğinin veriye dayalı tasarımı.

Bu yazıda sunduğumuz jamovi çerçevesi, üç stratejik bileşen üretiyor:

1. Ölç–Anla: Eşdeğer gelir, Gini–Theil–Atkinson üçlüsü, Palma, FGT endeksleri ve MPI ile tekil bir metrik yerine zengin bir gösterge seti. Bölge–kırsal/kent–demografi kırılımlarıyla “nerede, kim için, hangi boyutta” sorularına aynı panelde yanıt. Lorenz eğrisi ve decil tabanlı anlatı, paydaş iletişimini güçlendirir.

2. Ayır–Hedefle: Hedef grupları doğru tanımlamak, etkin yeniden dağıtımın anahtarıdır. Jamovi’de hedefleme doğruluğunu ROC/AUC ile ölçmek; sızıntı ve dışarıda kalma oranlarını sistematik raporlamak; çocuk–yaşlı–çalışan yoksullar için farklı politika karışımları tasarlamak mümkündür. Kreş erişimi–kadın istihdamı–nakit desteği kombosu, enerji yoksulluğunda sosyal tarife–yalıtım hibesi, çalışan yoksullarda vergi kredisi–asgari ücret–prim indirimi gibi paketler, what-if tabloları ile etki büyüklüğü + bütçe maliyeti formatında sunulur.

3. Değiştir–Değerlendir: Reformların etkisini ölçmek şarttır. Önce–sonra Gini/Palma farkları, FGT ve MPI değişimleri; DiD yaklaşımıyla politika etkilerinin nedensel çerçevesi. Alternatif eşdeğer ölçek, farklı yoksulluk eşikleri ve alt örneklemlerle sağlamlık kontrolleri; siyasa tartışmasını ideolojik olmaktan çıkarıp kanıta taşır.

Bu disiplin; sosyal politikanın “hedefli, zamanında ve etkili” olmasını sağlar. Çocuk yoksulluğu, uzun vadede fırsat eşitsizliği ve düşük hareketlilik demektir; bugünkü küçük transfer, yarının yüksek vergi tabanı, daha düşük suç ve daha güçlü sosyal sermaye anlamına gelir. Enerji yoksulluğunda kış aylarında hedefli destek; sağlık ve eğitim devamsızlıklarında ani düşüş yaratabilir. Çalışan yoksulları odağa alan vergi kredisi–prim indirimi, işgücü piyasası teşviklerini bozmadan çalışma getirisini yükseltebilir.

Jamovi’nin asıl gücü, bu kararları tekrarlanabilir ve denetlenebilir bir analitik akışa bağlamasıdır: her Compute adımı (eşdeğer ölçek, reelleştirme), her ölçü (Gini, FGT, MPI), her senaryo (nakit, vergi kredisi, asgari ücret) dosyanın içinde izbırakır. Veri güncellendiğinde, rapor tek tıkla yenilenir; yönetim panosu aynı dilde konuşur. Böylece kurum içinde öğrenme, kamuoyunda güven oluşur.

Uygulamaya dönük yol haritası:

1. Veri boru hattını kurun; eşdeğer ölçek ve ağırlıkları standartlaştırın; piyasa–net–harcanabilir gelir sütunlarıyla “önce–sonra” çerçevesini sabitleyin.

2. Gösterge panelini oturtun: Gini/Palma/Atkinson, FGT (H, P1, P2), MPI; bölge–kırsal/kent–demografi kırılımlı kartlar.

3. Hedefleme doğruluğunu ölçün (ROC/AUC); sızıntı/dışarıda kalma oranlarına göre programları yeniden tasarlayın.

4. Politika paketlerini simüle edin: çocuk yardımı + kreş; enerji sosyal tarifesi + yalıtım; vergi kredisi + prim indirimi; asgari ücret + istihdam teşviki.

5. Etki değerlendirmeyi (DiD/öncesi–sonrası) ve sağlamlık testlerini rapora ekleyin; belirsizliği dürüstçe paylaşın.

Son söz: Eşitsizlik kader değildir. Doğru veri, doğru ölçü ve doğru politika üçlüsüyle azaltılabilir; yoksulluk, kuşaklar arası aktarılmayan bir durum haline getirilebilir. Jamovi, bu dönüşümün pratik aracıdır: sayıları hikâyeye, hikâyeyi karara, kararı etkiye dönüştüren, herkesin kullanabileceği bir çalışma masası. Eşit fırsat, yalnız adalet değil; daha üretken, daha dirençli bir ekonomi için de en akıllı yatırımdır.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.