Jamovi ile Gelişen Pazarlar ve Fırsat Analizi

Gelişen pazarlar (emerging markets), yüksek büyüme potansiyeli, hızla genişleyen orta sınıf, dijitalleşmenin sıçrama etkisi ve altyapı yatırımlarıyla iştah kabartırken; kur, enflasyon, düzenleyici kırılganlık, politik dalgalanma ve jeo-ekonomik riskleriyle analizi zor bölgeler olarak da bilinir. Bu ikili doğa, karar vericilere “yüksek getiri–yüksek risk” denklemi dayatır. Akıllı strateji; fırsatı yalnız sezgiyle değil, disiplinli veri analizi ile yakalamaktır: talep ve fiyat dinamiklerini ayrıştırmak, kur–enflasyon geçişkenliğini ölçmek, tüketici sepetini anlamak, zincir kırılganlıkları ve navlun/delivery risklerini modellemek, regülasyon ve teşvikleri nedensel çerçevede okumak…

1) Veri Mimarisi: Çok Kaynaklı Boru Hattı

Gelişen pazar analizi için veriyi üç katta toplayın:

• Makro–fiyat–finans: Reel GSYH büyümesi, TÜFE, ÜFE, politika faizi, kur (NEER/REER), CDS/spread, işsizlik, tüketici güveni.

• Mikro–pazar: Satış (adet/ciro), birim fiyat, indirim, iade, kanal (modern/geleneksel/e-ticaret), kampanya, stok, servis seviyesi.

• Politika–lojistik: Tarife/NTB, yerelleşme şartları, teşvik hibeleri, KDV/özel vergiler, navlun, teslim süresi, gümrük bekleme.
  Jamovi adımları: Data → Open ile tüm tabloları içe alın; Merge/Join ile dönem–ürün–kanal–bölge anahtarında birleştirin; Compute ile reelleştirme (TÜFE/deflatör), kur çevrimi, gecikmeli değişkenler ve not sütunu ile izlenebilirlik sağlayın.

2) Keşifsel Pano: Büyüme-Fiyat-Mix Üçgeni

• Stacked area: Kanal paylarının (modern/geleneksel/e-ticaret) zaman içindeki evrimi.

• Dual-axis line: Adet büyümesi ↔ reel birim fiyat; promosyon yoğunluğu ile eş hareket.

• Treemap: İlk 10 SKU/ürünün ciro payı (konsantrasyon).
  Yorum: Adet ve reel fiyatın eşzamanlı artışı “sağlıklı büyüme”, sadece fiyat artışı “enflasyonist büyüme”, yalnız adet artışı ise “fiyatlama gücü sınırlı” sinyali verir.

3) Talep–Fiyat Ayrıştırması: Esneklikler ve Mix Etkisi

Model:

Δlog⁡(Adet)=β0+β1Δlog⁡(Reel Fiyat)+β2Δlog⁡(Gelir)+β3Z+ϵΔlog(Adet)=β0​+β1​Δlog(Reel Fiyat)+β2​Δlog(Gelir)+β3​Z+ϵ

Burada $Z$: kampanya, rakip fiyat endeksi, mevsimsellik, stok-out. Jamovi’de Linear Regression ile fiyat esnekliği (β₁) ve gelir esnekliği (β₂) tahmin edilir; ürün karışımı (mix) için premium/ekonomik segment kuklaları eklenir. Politika/strateji: Esnekliği düşük SKU’larda fiyatlandırma gücü; esnekliği yüksek SKU’larda hacim/kanal oyunu.

4) Kur–Enflasyon–Faiz Üçgeni: Geçişkenlik ve Zamanlama

Kur şoklarının tüketici fiyatına yansıması gecikmeli ve eksik olabilir. Jamovi’de gecikmeli kur (t-1, t-2) ve ÜFE/TÜFE farkı ile:

Δlog⁡(Reel Fiyat)=α+∑kθkΔlog⁡(Kurt−k)+ϕΔlog⁡(U¨FE)+ηΔlog(Reel Fiyat)=α+k∑​θk​Δlog(Kurt−k​)+ϕΔlog(U¨FE)+η

Toplam geçişkenlik ∑θk∑θk​ raporlanır; etkileşim (yerli girdi payı × kur) ile ithal bağımlılığın hassasiyeti ölçülür. Karar: Hedging, yerelleşme eşiği, fiyat güncelleme periyodu.

5) Tüketici Segmentasyonu: Demografik, Davranışsal, Coğrafi

Jamovi’de k-means (R eklentisi) ile harcama, adet, sepet büyüklüğü, indirim duyarlılığı, tekrar satın alma gibi metriklerden kümeler; ANOVA ile kümeler arası farklar test edilir. Çıktı: “Değer avcıları”, “kolaylık arayanlar”, “marka bağlısı” segmentleri; her biri için ürün–fiyat–kampanya reçetesi.

6) Kanal Ekonomisi: Modern, Geleneksel ve E-Ticaret

Kanal kuklaları ve etkileşim (kanal × kampanya/indirim) ile kanal başına ROAS, kanal pay elastikiyeti ölçülür. Jamovi’de OLS ile ciro/adet, logit ile “ürünün e-ticarette bulunurluğu” analiz edilir. Örnek: E-ticarette indirim 1 puan artınca hacim esnekliği x; fakat iade oranı da y artıyor.

7) Fiyatlandırma ve İskonto Mimarisi: CVP ve Marj Disiplini

Jamovi’de Compute ile “katkı kârı = fiyat – birim değişken maliyet”; BEP:

BEP (adet)=Sabit GiderFiyat−Deg˘is¸ken MaliyetBEP (adet)=Fiyat−Deg˘​is¸​ken MaliyetSabit Gider​

What-if tablolarında kur, maliyet, vergi, navlun değişimleri koşturulur. Karar: İskonto basamakları, kanal-özgü hedef marj, kampanya ROI.

8) Regülasyon ve Teşviklerin Ölçümü: DiD Tasarımı

Doğal deney: Teşvik (KDV indirimi, yatırım desteği, ithalat kolaylığı) devreye giren ülke/segment Tedavi, benzeri Kontrol. Jamovi’de etkileşim (tedavi × sonrası) ile β etki; paralel eğilim grafiği önkoşul. Sonuç: “Yatırım teşviki sonrası premium segmentte adet +%x (g.a. [a;b])”.

9) Lojistik–Navlun ve Erişim Maliyeti

Teslim süresi/navlun artışı birim maliyet ve stok riskini büyütür. Jamovi’de navlun endeksi bağımsız, birim maliyet ve stok devir hızı bağımlı; olay penceresi (yeni depo/hub açılışı) ile önce–sonra etkisi. Karar: Bölgesel hub, güvenlik stoku ve rota çeşitlendirmesi.

10) Yerelleşme ve Tedarik: Ara Malı Eşiği

intermediate_share (ithal ara payı) türetin; etkileşim (kur × ara pay) ile kur şok hassasiyeti; hedging var/yok veya lokal tedarik var/yok kuklası ile DiD. Çıktı: Yerelleşmenin “marj ve fiyat stabilitesi” üzerindeki etkisi.

11) Ticaret Politikası ve Pazar Girişi: STA/NTB/CBAM Yansımaları

Jamovi’de gravity-lite: Hedef ülke GSYH, mesafe (proxy), STA/NTB kuklaları, CBAM riski; bağımlı: ihracat hacmi/birim değer. Etkileşim (CBAM × CO₂ yoğunluğu) ile sektör hassasiyeti; karar: ürün karması revizyonu, yeşil sertifikasyon/izlenebilirlik yatırımları.

12) Dijital Penetrasyon ve Fintech: Ödeme–Sepet–Dönüşüm

E-cüzdan/BNPL yaygınlığı, kart penetrasyonu ve genişbant hızı dönüşüm oranını etkiler. Jamovi’de logit: “satın alma (0/1) = f(ödeme yöntemi, teslimat seçeneği, sepet büyüklüğü)”. Etkileşim (BNPL × düşük gelir segmenti) ile erişilebilirlik etkisi.

13) Marka–Ürün Mimarı ve Lansman Başarısı

Yeni ürün lansmanlarında probit/logit ile “3 ayda %X pazar payını geçme” olasılığı; bağımsızlar: kanal bulunurluğu, marketing GRP, fiyat konumlandırma (premium/ekonomik), rakip lansman. Jamovi’de marjinal etkiler: “Raf bulunurluğu +10 p → başarı olasılığı +q p.”

14) Rakip ve Fiyat Endeksi: Fiyatlama Gücü Testi

Rakip birim fiyat endeksi ile eşzamanlı ve gecikmeli ilişkiler; etkileşim (marka gücü × rakip indirim) ile pass-through. Yorum: Yüksek marka gücü → rakip indirimine duyarlılık düşer; fiyat liderliği imkânı.

15) ESG ve İtibar Riski: Uyum–Talep–Marj

ESG skorları/donanımı (enerji verimliliği, ambalaj geri dönüşümü, tedarik izlenebilirliği) ile talep ve marj ilişkisi Jamovi’de çoklu regresyonla test edilir. DiD: “yeşil etiket” alan ürün × sonrası. Politika: Gelişen pazarda genç tüketicilerde talep elastikiyeti ESG lehine artabilir.

16) Risk Haritası: Makro–Finans–Jeopolitik–Operasyon

Jamovi’de z-skor normalizasyon: kur volatilitesi, enflasyon, faiz, CDS, navlun, regülasyon değişim sıklığı. Bileşik risk endeksi ile pazarların sıralaması; korelasyon matrisiyle “ortak şok” riski. Karar: Portföy çeşitlendirmesi ve sigorta (political risk insurance).

17) Senaryo ve Stres Testleri: Enflasyon–Kur–Talep–Navlun

Parametre tablosu: kur +%15, TÜFE +%5, dış talep –%3, navlun +%20. Jamovi’de baz vs. şok sonuçları: adet, reel fiyat, marj, stok devir, nakit döngüsü. Karar kartı: Fiyat güncelleme sıklığı, kampanya kesintisi, kasa-kredi limit ayarı.

18) Müşteri Yaşam Boyu Değeri (CLV) ve Tutundurma

Basit CLV: ortalama marj × tekrar satın alma olasılığı × dönem sayısı. Jamovi’de logit ile “tekrar satın alma (0/1)” = f(indirim geçmişi, teslim süresi, iade, memnuniyet). Segment bazlı CLV ile bütçe tahsisi ve kanal stratejisi.

19) Fiyat–Paket–Gramaj (Shrinkflation) Analizi

Reel fiyat yerine gramaj düşürme ile ayarlama söz konusuysa, jamovi’de unit_price_per_gram ve pack_size serileri; tüketici tepkisi: logit ile “marka değiştirme” olasılığı = f(gramaj düşüşü, rakip fiyat, sadakat). Çıktı: Algı yönetimi ve iletişim eşiği.

20) Sınırlılıklar ve Sağlamlık

Ölçüm hataları (perakende taraması, kayıtdışı), seçilim (teşvik alanlar), eşanlılık (kur–fiyat–talep). Jamovi’de HC/Whitehatalar, farklı gecikmeler, alt örneklem (kanal, bölge), placebo dönemleri, alternatif spesifikasyonlar (log/lineer, kuadratik fiyat).

Gelişen pazarlar, yüksek büyüme potansiyeli ile yüksek oynaklığı aynı sepette taşır. Başarının sırrı; “fırsat”ı ölçülebilirkılmak, “risk”i yönetilebilir parçalarına ayırmaktır. Bu yazıda kurduğumuz jamovi çerçevesi, kararları sezgiden kanıta taşır:

• Görünürlük: Talep–fiyat ayrıştırması, kanal dinamikleri, maliyet–marj disiplini ve lojistik etkiler aynı panelde okunur.

• Nedensellik: Teşvik/regülasyon etkileri DiD ile; kur–enflasyon geçişkenliği ve rakip fiyat endeksi regresyonla ölçülür; ESG etiketinin talep üzerindeki farkı olay penceresiyle netleştirilir.

• Dayanıklılık: Senaryo–stres testleri; kur, enflasyon, talep ve navlun şoklarının marj ve nakit döngüsü üzerindeki etkilerini görünür kılar; yerelleşme ve hedging eşiği sayısallaştırılır.

• Büyüme tasarımı: Segmentasyon ve CLV ile bütçe tahsisi, fiyat–indirim–mix mimarisi ile kârlı ölçeklenme, kanal stratejileri ile erişim optimize edilir.

Uygulamaya dönük yol haritası:

1. Veri boru hattını standartlaştırın (makro–mikro–lojistik–politika) ve tüm dönüşümleri jamovi’de notlayın.

2. Keşif paneli: Büyüme–fiyat–mix, kanal payları, HHI (konsantrasyon), rakip fiyat endeksi.

3. Çekirdek modeller: Fiyat/gelir esnekliği, kur–enflasyon geçişkenliği, kanal etkileşimleri, lansman başarı logiti, CLV.

4. Nedensel modüller: Teşvik/regülasyon DiD, yerelleşme/hedging DiD, ESG olay penceresi.

5. Risk–senaryo: Kur–TÜFE–talep–navlun paketleri; karar kartları (fiyatlama, stok, kanal, yatırım).

Son söz: Gelişen pazarlarda “erken gelen kazanır” sözü, doğru okuyan ve disiplinli ölçen kazanır diye güncellendi. Jamovi, bu disiplinin pratik aracıdır: veriyi hikâyeye, hikâyeyi karara, kararı ölçülebilir etkiye dönüştürür. Doğru kurulan dosya, her yeni veride otomatik güncellenir; ekipler ortak bir dilde buluşur; strateji sezgiden kanıta terfi eder. Böylece büyüme yalnız hızlı değil, kârlı, dayanıklı ve sürdürülebilir olur.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.