Jamovi ile İşletme Kültürü ve Organizasyonel Analiz

İşletme kültürü; “biz burada işleri böyle yaparız”ın görünmez altyapısıdır: değerler, normlar, ritüeller, hikâyeler, semboller, ödül–ceza sistemleri ve karar alışkanlıkları. Strateji yazılıdır, kültür yaşanır; strateji “ne yapacağız” der, kültür “nasıl yapacağız”ı belirler. Bu nedenle kültür, verimlilikten inovasyona, müşteri deneyiminden kaliteye, riskten sürdürülebilirliğe kadar her çıktının çekirdeğinde yer alır. Sorun şu: Kültürü ölçmeden yönetmek mümkün değildir; tek seferlik bir anket veya duvarda asılı değerler bildirgesiyle kültür inşa edilemez, iyileştirilemez.

1) Veri Mimarisi: Kültür–İklim–Sonuç Omurgası

Tablolar ve alanlar:

• Kültür/iklim anketleri: değer uyumu, amaç netliği, psikolojik güven, konuşma cesareti, hata paylaşımı, adalet algısı, iş birliği, müşteri odağı, sürdürülebilirlik/etik farkındalık, öğrenme ritmi, ritüellerin algısı (retrospektif, demo, 1:1, takdir).

• İK: çalışan kimliksizleştirilmiş ID, kıdem, ekip/rol, eğitim saatleri, performans notu, ücret bandı, devinim (turnover), devamsızlık.

• Operasyon: verimlilik (CT, OEE), kalite (hurda, yeniden işleme, COPQ), teslim süresi, proje lead time.

• Müşteri: NPS/CSAT, iade oranı, şikâyet kategorileri.

• Risk–uyum: olay/ihlal kayıtları, güvenlik vakaları, etik hat başvuruları (anonim).

Jamovi adımları:
Data → Open ile tüm tabloları alın; Merge/Join ile çalışan–ekip–dönem veya ekip–dönem anahtarında birleştirin. Compute ile standardizasyon (z-skor), pencere değişkenleri (hareketli ortalama), gecikmeler (kültür t-1 → sonuç t), cohort (katılım tarihi). Tüm dönüşümleri Not sütununda belgeleyin (audit trail).

---

2) Ölçek Güvenilirliği: Cronbach’s α ve Madde İyileştirme

Kültür ölçülmezse yönetilemez; ama kötü ölçülürse yanlış yönetilir.
Jamovi: Analyses → Reliability ile Cronbach’s α; hedef ≥0,70. Item-total korelasyonları ve “item dropped α” değerleriyle zayıf maddeleri düzeltin.
Karar kartı: “Psikolojik güven alt ölçeğinde M3 zayıf (ritüel jargonu), revize metin → pilot anket.”

---

3) Faktör Analizi: Kültür Boyutlarının Doğrulanması

Amaç: Ölçeklerin kaç boyutlu olduğunu ve maddelerin doğru boyutlara yüklenip yüklenmediğini görmek.
Jamovi: Analyses → Factor → EFA (principal axis; oblimin rotasyon). Gerektiğinde R eklentisiyle basit CFA.
Yorum: “Konuşma cesareti ve hata paylaşımı aynı faktörde (yükler >0,65) → Psikolojik Güven endeksi.”

---

4) Kültür Endeksleri: Basit, Anlaşılır, İzlenebilir

Önerilen endeks seti (0–100 normalizasyon):

• Psikolojik Güven Endeksi (PGE)

• Konuşma–Geri Bildirim Endeksi (KGE)

• Adalet–Güven Endeksi (AGE)

• İş Birliği–Paydaşlık Endeksi (İPE)

• Müşteri–Kalite Odağı Endeksi (MKE)

• Öğrenme–Deney Endeksi (ÖDE)

• Etik–Uygunluk Endeksi (EUE)

Jamovi: Compute ile alt ölçek ortalamalarını alıp 0–100’e ölçekleyin; ekip, fonksiyon, lokasyon bazında kutu grafikleri.

---

5) Tipoloji ve Kümeleme: “Biz Hangi Kültürüz?”

Yorum katmanı: Esneklik–kontrol ve iç–dış odak eksenlerinden 4’lü tipoloji (klan, adhokrasi, pazar, hiyerarşi) veya kurumunuza özel 3–5 tip.
Jamovi (R eklentisi): k-means ile ekiplerin kültür profillerine göre kümelenmesi. ANOVA ile küme farklarının NPS/churn/kalite üzerindeki etkileri.
Örnek: “Adhokrasi ağırlıklı ekiplerde inovasyon hızı ↑, ancak ritüel uyumu zayıf; ritüel koçluğu öner.”

---

6) Psikolojik Güven ve Konuşma Kültürü: “Sesin Varsa Güçlüsün”

Hipotez: PGE ve KGE yüksek → kalite hataları erken görünür, churn düşer, inovasyon artar.
Jamovi:

• Logit: churn(0/1) = f(PGE, KGE, kıdem, iş yükü).

• OLS: COPQ = f(PGE, KGE, kontrol değişkenleri).
  Karar: “PGE +1σ → churn −2,8 p.; KGE +1σ → COPQ −₺x/ay; geri bildirim ritüeli haftalık yapılacak.”

---

7) Adalet, Güven ve Etik: Kırılganlık Noktaları

Veriler: Terfi/ücret algısı, karar şeffaflığı, eşit fırsat.
Jamovi: Mediation (R eklentisi): AGE → (Psikolojik güven) → churn. Öncesi–sonrası: terfi kriterleri yayımı sonrası endeks farkı.
Politika: Şeffaf terfi matrisi, gölge görüşme kaldırma, etik hat farkındalığı eğitimi.

---

8) İş Birliği ve Ağ Analizi: Siloları Görünür Kılmak

Sosyometri (yüklenen dış veri veya anket): “Kime danışırsın?”, “Kimi yetkin bulursun?”, “Kiminle birlikte üretirsin?”
Jamovi: Ağ metriklerini (derece, betweenness) dış araçta hesaplayıp jamovi’ye skorlara dönüştürün; İPE ile performans/NPS ilişkisini OLS’de test edin.
Karar: Kritik düğüm kişilere yedekleme ve koçluk; silo kırıcı projeler.

---

9) Ritüeller ve Toplantı Ekonomisi: Kültürün Günlük Yüzü

Ritüeller: günlük/haftalık stand-up, retrospektif, demo, 1:1, takdir–teşekkür.
Jamovi:

• Kontrol grafikleri: toplantı sayısı/süresi, ritüel katılımı.

• DiD: “Ön okuma zorunluluğu” veya “1:1 şablonu” sonrası karar süresi ve memnuniyet etkisi.
  Sonuç: Ritüel varlığı değil, kalitesi önemli; jamovi’de ritüel kalite skorunu izleyin.

---

10) Güvenlik ve Risk Kültürü: “Hata Saklanırsa Büyür”

Veriler: olay ihbar sıklığı, düzeltici faaliyet kapanma süresi, eğitim katılımı.
Jamovi: Poisson/NegBin: olay sayısı = f(eğitim, PGE, iş yükü). DiD: “güvenli davranış” kampanyası sonrası ihbar ↑, kaza ↓.
Yorum: “İhbar artışı” başarısızlık değildir; konuşma kültürünün işareti olabilir—raporda bu bağlamı anlatın.

---

11) Öğrenme–Deney Kültürü: Hızlı Deneme, Hızlı Öğrenme

Metot: A/B, MVP, retrospektif kalite, postmortem yazımı.
Jamovi: Deney sayısı ve başarı oranı = f(ÖDE, PGE). OLS/Logit; kohort (ekip ilk deney tarihi).
Karar: “ÖDE +1σ → deney +%y; başarısızlıkta suçlama yok → öğrenme notu zorunlu.”

---

12) İK Sonuçları: Churn, Devamsızlık, İç Mobilite

Jamovi:

• Logit: churn = f(PGE, AGE, İPE, ücret bandı, kıdem).

• OLS: devamsızlık = f(esneklik algısı, ritüel kalitesi).

• Cohort: işe giriş kohortuna göre 6–12 ay churn.
  Örnek: “PGE düşük ekiplerde 12 ay churn +%9 → koçluk ve yönetici eğitimi.”

---

13) Müşteri ve Kalite Bağı: “İçerideki Kültür Dışarı Yansır”

Jamovi:

• OLS: NPS = f(MKE, PGE, teslim süresi, fiyat.

• Logit: iade = f(MKE, kalite ritüeli, hatalı parça.
  Karar: Müşteri hikâyesini iç ritüellere taşıyın (demoda müşteri kaydı/şikâyeti); MKE↑ → NPS↑.

---

14) Kültür–Performans Pano Tasarımı

Kutular (tek sayfa): PGE, KGE, AGE, İPE, ÖDE, EUE; churn, devamsızlık, NPS, COPQ, karar süresi; ritüel kalitesi; olay ihbarı ve kapanma süresi.
Görseller: radar (kültür profili), ısı haritası (ekip/lokasyon), su şelalesi (NPS fark katkıları), kontrol grafiği (karar süresi).
Rapor dili: “PGE +2,8 p; churn −1,1 p; COPQ −₺x/ay. Etki büyüklüğü ve güven aralığıyla yazın.”

---

15) Değişim Programları: DiD ile Etkiyi Kanıtlamak

Programlar: geri bildirim koçluğu, adil terfi matrisi, etik kampanyası, speak-up hattı görünürlüğü, ritüel yeniden tasarımı.
Jamovi DiD:

$$Y=\alpha +\beta (\text{Tedavi}\times \text{Sonrası})+\gamma X+ϵ$$

Bağımlılar: churn, NPS, COPQ, olay/kaza, karar süresi. Paralel eğilim grafikleri şart.
Örnek rapor: “Konuşma kültürü programı sonrası churn −%17 (g.a. [−23; −10]), ihbar +%32, kaza −%14.”

---

16) Adalet ve Ücret Şeffaflığı: Kırılgan Eşikler

Analiz: ücret bandı farkları, terfi hızları, takım/rol bazında uçurum.
Jamovi: OLS/Quantile: adalet algısı = f(ücret bandı farkı, terfi gecikmesi, yönetici stili).
Karar: Şeffaf bant yayınlama, objektif terfi rubriği, rehberlik/mentorluk.

---

17) Esenlik ve Sürdürülebilir Tempo

Göstergeler: tükenmişlik, fazla mesai, esneklik algısı.
Jamovi:

• OLS/Logit: hata/churn = f(tükenmişlik, esneklik),

• DiD: esenlik günü/odak zamanı pilotu sonrası etkiler.
  Çıktı: “Odak günü pilotu lead time −%9, hata −%12.”

---

18) Birlikte Çalışabilirlik ve Çeşitlilik (DEI)

Hipotez: Çeşitli ekipler + yüksek PGE → inovasyon ve NPS artar.
Jamovi: NPS/yenilik hızı = f(DEI endeksi, PGE, etkileşim). Etkileşim grafiği: DEI yüksekken PGE etkisi 2×.

---

19) Sağlamlık ve Yanlılık Kontrolleri

Riskler: sosyal beğenirlik yanlılığı, örneklem seçilimi (eğitime gönüllü katılanlar), eşanlılık (başarı algıyı da yükseltir).
Jamovi protokolü: HC/White sağlam hatalar, VIF (çoklu bağlantı), alt örneklem (fonksiyon/lokasyon), placebodönemleri, lead–lag testleri (kültür t-1 → sonuç t). Varsayımları Not’ta yazın.

---

20) Uygulama ve Yönetişim: Ritme Bağlamak

Ritim: Aylık kültür mini anket (pulse), çeyreklik derinlemesine, yıllık tam anket.
Jamovi: Template dosyası → yeni veriyi bağlayınca pano otomatik yenilensin. Sahiplik: İK + İş birimleri + İç Denetim üçgeni.
Karar kartı şablonu: “Mesele – Ölçüm – Kök Neden – Aksiyon – Sorumlu – Zaman – Beklenen Etki – İzleme metriği.”

Kültür, şirketin “davranış sistemidir”. Bu sistem; güven (insanlar konuşabilir mi?), adalet (kararlar adil ve şeffaf mı?), iş birliği (silolar mı, takım oyunu mu?), öğrenme (hata → ders → ritüel?), etik (kolay olan mı doğru olan mı?) ve müşteri–kalite odağı (iç enerji nereye akıyor?) bileşenlerinden oluşur. Kültürün yönetimi, sloganlarla değil kanıtla yapılır.

Jamovi, kültür yönetimini bir ölç–anla–iyileştir–doğrula disiplinine dönüştürür:

1. Ölç: Güvenilir ölçekler (α), doğrulanmış boyutlar (EFA/CFA), 0–100 endeksler (PGE, KGE, AGE, İPE, ÖDE, MKE, EUE).

2. Anla: OLS/logit ile kültür–sonuç köprüleri (churn, COPQ, NPS, lead time); ağ ve ritüel analizleri; adalet–etik kırılganlıkları.

3. İyileştir: Koçluk ve geri bildirim ritimleri, konuşma kültürü kampanyası, adil terfi/ücret şeffaflığı, ritüel tasarımı, esenlik ve odak zamanı, güvenlik kültürü programları.

4. Doğrula: DiD ile program etkileri (paralel eğilim); lead–lag ve placebo testleri; sağlamlık (HC, VIF).

5. Yönet: Tek sayfa kültür–performans panosu; karar kartları; aylık–çeyreklik ritim; veri sözlüğü ve audit trail ile şeffaflık.

Somut kazanımlar:

• Çalışan bağlılığı ve elde tutma: PGE + KGE yükseldikçe churn düşer; erken uyarı eşikleriyle riskli ekipler hedeflenir.

• Kalite ve verim: Konuşma ve öğrenme ritimleri COPQ’yu ve lead time’ı azaltır; “hata erken görünür” kültürü yerleşir.

• Müşteri ve büyüme: MKE artışı NPS/CSAT’i yükseltir; ekipler müşteri hikâyesini günlük ritüellere taşır.

• Etik ve risk: AGE ve EUE kuvvetliyse ihlal azalır, ihbar–düzeltme döngüsü hızlanır.

• Sürdürülebilir tempo: Esenlik ve odak zamanı uygulamaları hatayı azaltır, yaratıcı kapasiteyi korur.

Yol haritası:

• Hafta 1–2: Veri birleştirme, ölçek güvenilirliği ve EFA; endekslerin 0–100 standardı.

• Hafta 3–4: Kümeleme (kültür tipolojileri), temel OLS/logit; ritüel ve toplantı ekonomisi ölçümü.

• Hafta 5–6: Program tasarımı (koçluk, konuşma, adalet şeffaflığı), DiD kurgusu ve paralel eğilim kontrolleri.

• Hafta 7–8: Pano, karar kartları ve yönetişim; mini anket (pulse) ritmi, lead–lag izleme.

• Sürekli: Sağlamlık, placebo, alt örneklem testleri; veri sözlüğü ve Not disiplini.

Son söz: Kültür; vizyonu hayata çeviren uygulama enerjisidir. Jamovi ile kültür; görünmeyen bir “hava durumu” olmaktan çıkar, ölçülebilen, karşılaştırılabilen, iyileştirilebilen bir iş sistemine dönüşür. Böylece “iyi niyet”in yerini “iyi tasarlanmış ritüeller”, “güven”in yerini “konuşma–geri bildirim pratiği”, “adalet”in yerini “şeffaf kriterler ve veri” alır. Stratejiyi kâğıttan sahaya taşıyan da budur.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.