Jamovi ile İşletme Performansı ve Karşılaştırmalı Analiz

“Ölçmediğini yönetemezsin” cümlesi, işletme performansının özlü bir özetidir; ancak günümüz koşullarında yetmez: “Ne ölçtüğünü ve nasıl kıyasladığını bilmeden yönetemezsin.” Performans yalnız tek bir cetvelle (ör. net kâr marjı) ölçülmez; kârlılık, büyüme, nakit üretimi, sermaye verimliliği, verimlilik, kalite, müşteri, çalışan, risk ve sürdürülebilirlik boyutlarının birlikte okunması gerekir. Üstelik bu okuma, zaman içinde (trend) ve diğerleriyle kıyas(benchmarking/karşılaştırma) yapılarak anlam kazanır.

1) Veri Mimarisi ve Standardizasyon: Kıyasın Ön Şartı

Tablolar:

• Finansal: gelir tablosu (ay/çeyrek/yıl), bilanço, nakit akış, dipnot parametreleri (amortisman politikası, kira/IFRS, kur etkisi).

• Operasyon: üretim adet, CT, OEE, hurda, kapasite kullanımı, bakım/arıza, enerji.

• Ticaret/pazar: satış adet/ciro, net fiyat, kanal, bölge, iade, pazar payı, rakip fiyat endeksi.

• Müşteri/çalışan: NPS/CSAT, churn, şikâyetler, çalışan sayısı, devinim (turnover), eğitim saati, güvenlik göstergeleri.

• ESG: enerji-su-atık, CO₂e, geri dönüşüm, iş güvenliği.

• Karşı taraf/peer: seçilen rakiplerin kamu verileri (özet KPI’lar).

Jamovi adımları:

1. Data → Open ile içe aktar;

2. Merge/Join ile dönem–iş birimi/ürün/kanal anahtarı;

3. Compute ile reelleştirme (enflasyon/kur), standart tanımlar (ör. EBITDA = faaliyet kârı + amortisman);

4. Not sütunu ile tüm dönüşümleri belgeleyin (audit trail).

Standart sözlük: Net fiyat (iskonto sonrası), FAVÖK (EBITDA), yatırım sermayesi (working capital + net PP&E), serbest nakit akımı (FCF), ROIC/ROCE, CCC. Bu sözlük olmadan kıyas yanıltır.

---

2) Temel Finansal KPI Seti: Büyüme–Kârlılık–Nakit

• Büyüme: Ciro büyümesi (reel), hacim büyümesi, fiyat/mix katkısı.

• Kârlılık: Brüt marj, faaliyet marjı, FAVÖK marjı, net kâr marjı.

• Sermaye verimliliği: ROIC, ROCE, ROE, varlık devir hızı.

• Nakit: FCF, CCC = Stok günleri + Alacak günleri − Borç günleri.

• Borçluluk: Net borç/FAVÖK, faiz karşılama.

Jamovi: Compute ile KPI sütunları; line/area grafiklerle 12–20 çeyrek trend; benchmark çizgisi (peer median) ekleyin. Görsel ipucu: Trend, benzerlerinden sapmayı (out/under-performance) çabuk gösterir.

---

3) DuPont Ayrıştırması: ROE ve ROIC’in Mekanikleri

DuPont, kârlılığı marj × devir × kaldıraç olarak parçalar:

ROE=Net ka^rSatıs\clar×Satıs\clarVarlıklar×VarlıklarO¨zkaynakROE=Satıs\c​larNet ka^r​×VarlıklarSatıs\c​lar​×O¨zkaynakVarlıklar​

ROIC’i de NOPAT marj × yatırım sermayesi devir hızı olarak sunabilirsiniz.
Jamovi: Compute ile bileşenleri çıkarın; waterfall grafiği ile “ROIC’teki 2 pp düşüşün %60’ı marj, %40’ı devir hızından” gibi yorumlayın. Karar kartı: Fiyatlama (marj), stok/alacak (devir), varlık devir hızına yönelik aksiyonlar.

---

4) EVA ve CFROI: Kâr mı, Değer mi?

EVA (Economic Value Added) = NOPAT − (Yatırım Sermayesi × Sermaye Maliyeti).
CFROI nakit temelli getiriyi ölçer.
Jamovi:

• Sermaye maliyeti için yaklaşık WACC varsayın (Not’ta belirtin).

• EVA trendlerini ve peer EVA marjını kıyaslayın.

• Isı haritası: iş birimi bazında EVA katkısı.

Yorum: Kâr eden fakat sermayeyi pahalı kullanan birimlerde değer yıkımı olabilir; kıyas bunu çıplaklaştırır.

---

5) Nakit Döngüsü: CCC’nin Anatomisi

CCC’yi bileşenlerine ayırın: DIO (stok günleri), DSO (alacak), DPO (borç).
Jamovi:

• Şelale grafiği: CCC’deki değişimin “stok–alacak–borç” katkıları;

• Regresyon: CCC = f(sezon, kanal, kampanya, kur, navlun);

• Karar: Sözleşme vadesi, stok politikası, dinamik iskonto, tedarik kredi çizgileri.

---

6) Verimlilik ve Maliyet: OEE, CT ve SG&A Disiplini

• Operasyonel verimlilik: OEE, CT, hurda, kapasite kullanımı → birim maliyetle ilişki.

• Ticari verimlilik: SG&A/satış, pazarlama ROI (MMM-lite), kanal başı katkı.
  Jamovi: OLS: birim maliyet = f(CT, hurda, enerji, hacim); SG&A elastikiyeti: marj = f(SG&A oranı, kanal/ülke kuklaları). Benchmark: Peer medyanına göre sapma.

---

7) Kalite–Müşteri–Çalışan: Finansal Olmayanların Finansallaşması

• Kalite: COPQ = hurda + yeniden işleme + garanti + iade.

• Müşteri: NPS, churn, tekrar alış, yaşam boyu değer (CLV).

• Çalışan: Turnover, devamsızlık, eğitim saati, güvenlik (kaza sıklığı).
  Jamovi:

• Logit: churn(0/1) = f(NPS, teslim sapması, fiyat, rakip teklifi).

• ANOVA: kalite metriklerinde tedarikçi/hat farkları.

• Korelasyon ısı haritası: finansal olmayan metriklerin marj/ROIC ile ilişkisi.
  Politika: Önleme yatırımları ve müşteri kurtarma tekliflerinin ROI’si görünür olur.

---

8) Peer Group Seçimi: Kime Benziyoruz?

Kıyas, doğru akran seçimiyle anlamlıdır: aynı sektör, benzer ölçek, coğrafya/kanal karması, sermaye yoğunluğu.
Jamovi:

• K-means (R eklentisi) ile çok boyutlu benzerlik;

• Mahalanobis uzaklığı ile “yakın akran” sepeti;

• Z-skor normalizasyonu ile tek sayfalık bileşik performans skoru.

Çıktı: “Akran sepetinde 8 şirket; şirketimiz marjda +, devirde −; toplam skor 63/100, medyan 58.”

---

9) Karşılaştırmalı Pano: Tablodan Hikâyeye

Kutular:

• ROIC/ROE (biz–peer medyan–peer üst çeyrek),

• FAVÖK marjı ve spread,

• CCC ve bileşenleri,

• SG&A/satış ve ürün/hizmet karışımı,

• OEE/CT/hurda ve birim maliyet,

• NPS/churn ve CLV,

• ESG (CO₂e/ciro, enerji/ürün, kaza sıklığı).
  Jamovi görselleri: çizgi, kutu-violin (peer dağılımı), treemap (kâr katkısı), waterfall (sufallar), radar (çok boyutlu karşılaştırma).

---

10) Pazar Payı ve Fiyat–Mix Ayrıştırması

Pay sufalları: fiyat farkı, dağıtım/bulunurluk, iletişim (GRP/adstock), ürün özellikleri, rakip etkisi.
Jamovi OLS: Pay değişimi = f(fiyat farkı, bulunurluk, iletişim, NPS, rakip endeks).
Benchmark: Akranların ortalama esneklikleriyle kıyas. Karar: “Bulunurluk 3 pp artarsa pay +0,7 pp; akranlara göre fiyat esnekliği düşük → premium alan var.”

---

11) DiD ile Politika/Program Etkisi: Öncesi–Sonrası Kıyas

Fiyat mimarisi, dağıtım anlaşması, servis SLA’sı, kalite programı gibi değişimler doğal deney üretir.

Y=β0+β1(Tedavi×Sonrası)+β2X+uY=β0​+β1​(Tedavi×Sonrası)+β2​X+u

Jamovi: Tedavi ve kontrol grupları; paralel eğilim grafiği; β₁’in güven aralığı.
Rapor dili: “Kalite programı sonrası COPQ −%22 (g.a. [−28; −15]), FAVÖK +1,3 pp.”

---

12) Frontier (Etkinlik Sınırı) Analizi: Aynı Çıktı–Daha Az Girdi

Verimlilik sınırı: belirli maliyetle en yüksek çıktı veya belirli çıktıda en düşük maliyet.

• Yaklaşım (hafif): Çok kriterli radar ve uzaklık ölçüsü (frontier’a mesafe).

• Gelişmiş (R eklentisi): DEA/SFA.
  Jamovi: Maliyet/ürün vs. OTIF (veya kalite) eksenleriyle frontier benzeri görsel; “frontier’a uzaklık = verimsizlik”.
  Karar: En yakın iyileştirme kombinasyonları (konsolidasyon + rota, SMED + heijunka).

---

13) Risk Ayarlı Performans: Volatiliteyi Dikkate Al

Aynı ortalama marj, farklı volatiliteyle farklı risk taşır.

• Risk metrikleri: Marj volatilitesi, talep oynaklığı, kur/enerji şoku duyarlılığı.

• Risk ayarlı skor: Performans skoru / volatilite.
  Jamovi: z-skorlar ve Sharpe benzeri oran; korelasyon matrisi ile ortak şok riski.
  Karar: “Kanal B daha yüksek marj ama üç kat volatil → stok/promo stratejisi gözden geçirilmeli.”

---

14) Bütçe–Plan–Gerçek Kıyası: Hedeflerle Yüzleşmek

Esnek bütçe: fiili hacme göre düzeltilmiş plan.
Jamovi:

• Varyans sufalları: fiyat, hacim, mix, verim, harcama/hacim (GÜG), üretkenlik;

• “Bridge” ile FAVÖK ve ROIC farkının bileşenleri;

• Performans kontratı: sorumluluk merkezleri ve KPI ağaçları.

Yorum: “Marj sapmasının %55’i fiyat, %25’i mix, %20’si birim maliyet; fiyat-mix aksiyonu, maliyet için SMED/enerji projesi.”

---

15) Kur–Maliyet–Talep Senaryoları: “Ne Olursa?”

Ne test edilir? Kur +%10, enerji +%15, navlun +%20, talep −%5; vade kısalması +7 gün.
Jamovi: Baz vs. şok; kârlılık (FAVÖK, ROIC), CCC, stok günleri, OTIF üzerindeki etkiler; karar kartı: fiyat güncelleme eşiği, stok/frekans ayarı, maliyet projesi öncelik.

---

16) Çok Boyutlu Puanlama: Tek Yüz, Çok Boyut

Üst yönetime kısa bir “tek rakam” da gerekebilir; ama şeffaf olsun.
Jamovi: Kârlılık (ROIC/FAVÖK), büyüme, nakit (FCF/CCC), verimlilik (OEE/CT), müşteri (NPS/churn), ESG (CO₂e/ciro), risk (volatilite) → z-skor normalizasyon → ağırlıklı toplam.
Duyarlılık analizi: Ağırlıkları ±0,1 değiştirerek sıralama stabil mi?

---

17) İleri Analitik Köprüleri: Panel ve Nedensellik

Panel veri (biz × akran × zaman) ile sabit etkiler ve farklılaştırılmış trendler.

• Model: Marj = α + β·strateji_kuklaları + γ·makro + δ·sabit etkiler + ε.

• DiD panel: Program etkilerini akranlarla birlikte izleyin.
  Jamovi/R eklentisi: Sonuçları grafik ve karar dili ile sunun.

---

18) İnsan ve Kültür: Performansın En Zor Boyutu

“Ne ölçersen onu alırsın.” Yanlış KPI davranışı bozar.

• Denge: Finans + müşteri + süreç + öğrenme (Balanced Scorecard ruhu).

• Jamovi: KPI ağaçları → hedef–gerçek–trend; sapma gerekçeleri için not alanı; erken uyarı eşikleri (kontrol limitleri).

---

19) Sektör Örnekleri: Üç Kısa Vaka

1. Üretim (otomotiv yan sanayi): ROIC düşüşü → DuPont’a göre devir hızında gerileme; stok günleri +8. Aksiyon:SMED + heijunka + alternatif tedarik; 2 çeyrekte ROIC +1,8 pp, CCC −6 gün.

2. Hızlı tüketim: Pay kaybı → pazar payı OLS: bulunurluk düşmüş; akranlara göre promosyon elastikiyeti daha düşük. Aksiyon: raf genişliği anlaşması + demet promosyonu; pay +0,9 pp.

3. B2B SaaS: Marj yüksek ama FCF negatif → DSO 84 gün (peer 52); Aksiyon: dinamik iskonto + ödeme planı; CCC −19 gün, FCF pozitif.

---

20) Sınırlılıklar ve Sağlamlık

• Ölçüm hataları: net fiyat tanımı, stok tarih damgaları, IFRS etkileri, kira/sermaye maliyeti yaklaşımı.

• Seçilim/endojenlik: Programlar güçlü birimlere verilmiş olabilir; fiyat–talep birlikte belirlenir.

• Karşılaştırma yanlılığı: Akran seçimi yanlışsa sonuç sapar.
  Jamovi protokolü: HC/White sağlam hatalar, VIF, placebo dönem/ürün, alt örneklem (kanal/bölge), öncesi trend testi; varsayımları Not’ta açıkça yazın.

Performans yönetimi, tek rakamın (kâr) diktası değil; çok boyutlu, nedensel, karşılaştırmalı bir muhasebedir. Jamovi, bu muhasebeyi işleyen bir sisteme dönüştürür:

• Görünürlük: ROIC/ROE, FAVÖK, CCC, OEE/CT, NPS/churn, COPQ, ESG ve risk aynı panoda; trend ve akran kıyası birlikte.

• Nedensellik: DuPont, pazar payı ayrıştırması, DiD/program etkileri, frontier/etkinlik; “ne değişince ne oldu?” sorusuna sayıyla yanıt.

• Karar: Fiyat–mix–bulunurluk, stok ve vade, SMED–heijunka–enerji, müşteri kurtarma–CLV, ESG/karbon; her biri için karar kartı: etkisi (TL/pp), maliyeti, süresi, sorumlusu.

• Dayanıklılık: Kur–enerji–talep–navlun senaryoları; risk ayarlı skor; akran kıyasıyla gerçekçi hedefler.

• Kültür: Dönüşümlerin belgelendiği audit trail, standart sözlük, esnek bütçe–varyans disiplini, erken uyarı eşikleri.

Uygulama yol haritası:

1. Veri boru hattı ve sözlük (2 hafta): tanımlar, reelleştirme, KPI seti.

2. Keşif ve DuPont (1–2 hafta): ROIC/ROE sufalları, CCC anatomisi.

3. Karşılaştırmalı pano (2 hafta): peer seçimi, z-skor normalizasyonu, radar ve box.

4. Nedensel–frontier modülleri (3–4 hafta): DiD, pazar payı OLS, etkinlik/uzaklık.

5. Senaryo–karar kartı (1 hafta): kur–enerji–talep; fiyat–stok–vade–maliyet kombinasyonları.

6. Rutin: Aylık esnek bütçe–varyans, çeyreklik strateji gözden geçirme, yıllık hedef güncellemesi.

Son söz: Veriyi hikâyeye, hikâyeyi karara, kararı etkiye dönüştüren işletmeler kazanır. Jamovi ile kuracağınız karşılaştırmalı performans sistemi; yalnız bugünün sonuçlarını açıklamakla kalmaz, yarının fırsat ve risklerini ölçülebilirkılar. Kârı sermaye verimliliği ile, büyümeyi nakit dönüşü ile, kaliteyi müşteri ve çalışan ile, çevikliği risk ve senaryoile aynı masada konuşturduğunuzda; rekabet gücü kalıcı bir avantaja dönüşür.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.