Jamovi ile Tedarik Zinciri ve Lojistik Analizi

Tedarik zinciri ve lojistik, yalnız “malzemeyi A’dan B’ye taşımak” değildir; talep tahmini, planlama, tedarik, üretim, depolama, iç lojistik, taşıma, gümrük, son teslimat, iade–tersine lojistik, nakit döngüsü ve risk yönetimi gibi istasyonların karar uyumu ve veri akışıyla bir uçtan uca sistem kurmaktır. Bu sistemde küçük bir sapma (örneğin tedarikçi gecikmesi, yanlış tahmin, konteyner sıkışıklığı veya liman grevi) günler içinde stok-outs, fazla stok, satış kaybı, hurda, fazla mesai, navlun şoku ve nakit sıkışması olarak geri döner. Bu yüzden tedarik zinciri analizi bir “rapor” değil, karar altyapısıdır: metriklerin standartlaştırılması, kök nedenlerin ölçülmesi, nedensel bağlantıların test edilmesi, senaryoların koşturulması ve sonuçların yönetim diline çevrilmesi gerekir.

1) Veri Mimarisi: Uçtan Uca Omurga

Tablolar:

• Talep–satış: sipariş tarihi, sevk tarihi, SKU, miktar, kanal, kampanya, iade.

• Stok–WMS: giriş/çıkış hareketleri, lokasyon, parti/lot, yaş, envanter günleri, raf doluluk.

• Tedarik: sipariş, vaat edilen teslim (ETA), gerçekleşen teslim (ATA), teslim süresi bileşenleri.

• Taşıma–TMS: navlun, taşıma modu (kara/deniz/hava/çoklu), yükleme tarihi, varış tarihi, gecikme, hasar.

• Maliyet: birim navlun, elleçleme, depolama, gümrük, bekleme/demuraj, enerji.

• Risk–harici: hava/liman sıkışıklığı göstergeleri, kur, yakıt endeksi (BAF), jeopolitik risk işaretleri.

Jamovi adımları: Data → Open ile içe aktarın; Merge/Join ile SKU–lokasyon–tarih anahtarında birleştirin; Compute ile hafta/ay türetin, reelleştirme (kur ve yakıt endeksi), gecikme (ATA–ETA) ve sipariş karşılama süresi (OTD) hesaplarını kurun. Her dönüşümü Not sütununda yazın; denetim izi (audit trail) kritik.

---

2) Keşifsel Pano: Akışı Görselleştirme

• Stacked area: talep kanalları (perakende, e-ticaret, B2B) paylarının zamansal evrimi.

• Isı haritası: SKU–lokasyon bazında hizmet seviyesi (fill rate) ve OTIF (On Time In Full).

• Dual-axis line: net talep ↔ stok günleri; stok-outs ile satış kayıplarının aynı grafikte işaretlenmesi.

• Treemap: navlun maliyetinin mod–rota–taşıyıcı kırılımı.

Yorum: Kanallarda mevsimsellik ve kampanya etkileri belirgin ise stok politikasında dinamik güvenlik stoğu gereklidir; navlun treemap’i “nerede yağlı katman var?” sorusunu yanıtlar.

---

3) Talep Tahmini: Basit, Mevsimsel ve Dış Değişkenli

Jamovi’de doğrudan ARIMA/ETS arayüzü sınırlıdır; ancak regresyon + mevsimsel kuklalar + dış değişkenler ile güçlü “ex-ante” tahmin kurabilirsiniz:

Talept=α+β1Trendt+∑γmAym+δ1Fiyatt+δ2Kampanyat+δ3RakipFiyatt+ϵtTalept​=α+β1​Trendt​+∑γm​Aym​+δ1​Fiyatt​+δ2​Kampanyat​+δ3​RakipFiyatt​+ϵt​

• Out-of-sample doğrulama: son 3–6 ayı test seti yapın, MAPE/WAPE raporlayın.

• Hiyerarşik (SKU→kategori→aile) toplulaştırma ve oransal ayrıştırma ile çelişkisiz tahmin seti.

Karar kartı: “SKU-123 MAPE %9, kampanya kuklası etkisi +%18; güvenlik stoğu faktörünü 1,25→1,35 çek.”

---

4) Hizmet Seviyesi ve Güvenlik Stoğu: Stok-Outs’a Karşı Kalkan

Temel metrikler:

• Fill Rate = Karşılanan miktar / Talep

• OTIF = Zamanında ve eksiksiz teslim oranı

• Stok günleri = Ortalama stok / Günlük talep

Jamovi hesapları:

• Güvenlik stoğu (normal yaklaşım): SS=z⋅σLSS=z⋅σL​, burada σLσL​ teslim süresi boyunca talep standart sapması; $z$ hedef hizmet seviyesi z-skoru.

• Sipariş noktası: ROP=μL+SSROP=μL​+SS.

• Döngü servisi yerine fill rate hedefleri için stok simülasyonu (R eklentisi) veya jamovi’de what-if tabloları.

Örnek olay: “Sezon öncesi teslim süresi 12→18 güne uzadı; σLσL​ arttı. SS +%22; stok günleri +3.2 gün; nakit etkisi ₺x.”

---

5) ABC–XYZ Sınıflandırması: Farklı SKU, Farklı Politika

• ABC: ciro/kâr katkısına göre A (yüksek), B (orta), C (düşük).

• XYZ: talep değişkenliğine göre X (düşük), Y (orta), Z (yüksek).
  Jamovi adımı: Compute ile katkı ve varyans; çapraz matris (A/X öncelikli stoklama, C/Z siparişe göre üretim). Politika: A/X için yüksek hizmet seviyesi, C/Z için düşük stok–yüksek çeviklik.

---

6) Tedarikçi Performansı: OTD, Kalite ve Risk Puanı

Göstergeler:

• OTD (On-Time Delivery) = Zamanında teslim oranı

• PPO (Perfect Purchase Order) = Zamanında + doğru miktar + hasarsız + doğru dokümantasyon

• Defect ppm, karantina süresi, parti reddi

Jamovi: Tedarikçi başına metrikleri çıkarın; logit modeliyle “gecikme (0/1) = f(mesafe, Incoterm, sezon, tedarikçi geçmişi)” tahmin edin. ROC/AUC ile riskli tedarikçi eşikleri; pareto ile ilk 10 tedarikçinin toplam gecikme yükü.

---

7) Taşıyıcı ve Rota Analizi: Zaman–Maliyet–Güvenilirlik Üçgeni

• Transit time dağılımları (kutu–violin),

• On-time pick-up/delivery,

• Hasar oranı,

• Rota başı navlun (₺/kg, ₺/m³, ₺/TEU).

Jamovi: Çoklu ANOVA/OLS: navlun = f(mod, rota, sezon, yakıt endeksi, yükleme türü). Etkileşim (mod × sezon) ile pik dönemi risk primi. Karar: Rota çeşitlendirme, intermodal seçenek, sözleşme yeniden fiyatlaması.

---

8) Yük Planlama ve Konsolidasyon: Boşluk Maliyeti

Doluluk oranı (fill factor), ağırlık/hacim kısıtı eşikleridir.
Jamovi hesapları: Parsiyel gönderilerde konsolidasyon senaryosu → navlun/ürün düşüşü. What-if: “Çıkış frekansı 3/gün → 2/gün; doluluk +12pp, navlun/ürün −₺0,18; OTIF etkisi nötr/±”.

---

9) Depo Operasyonları: KPI’lar ve İş Gücü Planlama

KPI’lar: Satış siparişi satır başı işçilik dakikası, dalga verimliliği, hatasız toplama, kapıya kadar süre, forklift km, lokasyon doluluğu, SKU başına lokasyon sayısı.
Jamovi: Kontrol grafikleri ile toplama süresi ve hata oranı; regresyon: işçilik dakikası = f(satır sayısı, mesafe, toplama stratejisi, kapasite kullanım). Karar: Slotting (ABC bazlı), pick-to-light, wave ayarı, e-siparişlerin ayrı akışı.

---

10) Stok Yaşı ve Bozulma: FIFO–FEFO ve Fire Yönetimi

Bozulabilir ürünlerde FEFO (First Expired First Out) kritik.
Jamovi: Parti bazında yaş dağılımı ve stok yaşı ısı haritası; fire olasılığı için logit: f(yaş, sıcaklık, lokasyon). Aksiyon:Soğuk zincir ihlali alarm eşikleri, çapraz-dok (cross-dock) ve ileri depo.

---

11) Navlun ve Yakıt: BAF Geçişkenliği

Yakıt endeksi (BAF) navluna nasıl yansıyor?
Jamovi OLS: navlun değişimi = a + b×yakıt endeksi + c×kur + d×talep göstergesi + etkileşim (mod × yakıt). Bulgular:Deniz modunda b↑, kara modunda kur etkisi ↑. Sözleşme: Yakıt formülasyonu ve otomatik ayarlama bandı.

---

12) Gümrük ve Dokümantasyon: Zaman–Maliyet Etkisi

Belge hataları gecikmenin “sessiz” kaynağıdır.
Jamovi: Gecikme (saat) = f(belge sayısı, özel izin, ofis yoğunluğu, tatil kuklası). Öncesi–sonrası: e-fatura/e-belge geçişi sonrası gecikme −x saat, demuraj −₺y.

---

13) Tersine Lojistik: İade ve Yeniden Değer Kazandırma

İade oranı, kârlılığın sessiz düşmanıdır.
Jamovi logit: “iade (0/1) = f(kanal, teslim süresi, ürün türü, paketleme, müşteri segmenti)”. Marjinal etkiler: Hangi kanalda eğitim/ambalaj yatırımı iade düşürür? Karar: “Refurbish” vs “hurda” için eşiğe dayalı karar tablosu.

---

14) Çok Kriterli Taşıyıcı Seçimi: Maliyet + Risk + ESG

Sadece en ucuz navlun, en iyi navlun değildir.
Jamovi: Z-skor normalizasyonu (maliyet, OTIF, hasar ppm, karbon yoğunluğu, sözleşme uyumu) → bileşik puan. Ağırlık duyarlılığı için what-if: ESG ağırlığı 0,1→0,3 olduğunda sıralama nasıl değişiyor?

---

15) ESG ve Karbon Ayak İzi: Lojistikte “Gölge Maliyet”

Karbon yoğunluğu (kgCO₂e/ton-km, TEU-km), ambalaj atığı, yakıt türü.
Jamovi Compute: carbon_cost = ton_km × emisyon_faktörü × karbon_fiyatı. DiD: Alternatif yakıt/optimizasyon sonrası karbon/ürün −%p; maliyet +/−₺q. Karar: Karbon bütçesi ve müşteri sözleşmelerine yeşil SLA eklemek.

---

16) Risk Haritası ve Stres Testleri: “Ne Olursa?”

Risk blokları: tedarikçi, taşıyıcı/liman, döviz–yakıt, jeopolitik, doğal afet, BT/ERP kesintisi.
Jamovi: Değişkenleri z-skorla birleştirip bileşik risk endeksi çıkarın; korrelasyon matrisi ile ortak şokları görün. Senaryo: “Liman A tıkanırsa +7 gün; navlun +%25; talep –%5” → OTIF, stok günleri, nakit etkisi, emniyet stoku ve rota değişimi önerisi.

---

17) Planlama Döngüsü: S&OP’den S&OE’ye

S&OP (Aylık satış–operasyon planı) ile S&OE (Haftalık yürütme) arasında veri köprüsü.
Jamovi: Tahmin–plan–gerçekleşen farkları; bias ve MAPE; uyum notları (sapma gerekçesi). Karar: “Kısa vadede S&OE’de güvenlik stoğu +1,5 gün; orta vadede tedarikçi B ikincil kaynak.”

---

18) Nakit Döngüsü ve Çevrim Sermayesi

CCC (Cash Conversion Cycle) = Stok günleri + Alacak günleri − Borç günleri.
Jamovi Compute: CCC’yi aylık çıkarın; OLS: nakit ihtiyacı = f(stok günleri, navlun ön ödeme, kur, kampanya yoğunluğu). Bulgular: Stok günlerinde −2 gün → CCC −2 gün, net işletme sermayesi −₺x.

---

19) Maliyet–Hizmet Optimumu: Verimlilik Sınırı

Etkinlik sınırı (frontier) mantığıyla hizmet seviyesi (OTIF) ve maliyet/ürün arasında verimlilik sınırı çizin.
Jamovi: Her rota–mod–taşıyıcı noktası; frontier’e uzaklık verimsizlik. Karar: Frontier’a yaklaşmak için konsolidasyon + rota veya mod değişimi.

---

20) Sağlamlık ve Duyarlılık: Modelin Nesi Eksik?

• Ölçüm hatası: yanlış zaman damgası, eksik iade kodu.

• Seçilim: “iyi” taşıyıcıya zaten basit rotalar veriliyor olabilir.

• Eşanlılık: talep artınca hem navlun hem gecikme yükseliyor.
  Jamovi protokolü: HC/White sağlam hatalar, VIF çoklu bağlantı, placebo rotalar, alt örneklem (pik/normal sezon), alternatif gecikme pencereleri. Belirsizliği (güven aralığı) rapora ekleyin.

Tedarik zinciri bir akış yönetimi sanatıdır: doğru miktarı, doğru zamanda, doğru yerde, doğru maliyetle ve doğru izlenebilirlikle buluşturmak. Bu; talep tahmini, stok politikası, tedarikçi–taşıyıcı seçimi, depo operasyonları, navlun ve yakıt formülleri, gümrük ve dokümantasyon, iade–tersine akış, ESG–karbon ve nihayet risk–senaryo yönetiminin tek bir masada buluşmasını gerektirir. Jamovi, veriyi bu masada tekrarlanabilir ve denetlenebilir bir akışa dönüştürür:

1. Görünürlük: Fill rate, OTIF, stok günleri, gecikme, navlun/ürün, depo verimi ve tedarikçi–taşıyıcı KPI’ları aynı panelde.

2. Nedensellik: Regresyon–logit ile gecikmenin sürücüleri, yakıt–navlun pass-through, iade riskinin ambalaj/kanal–teslim süresi ile ilişkisi; DiD ile süreç/teknoloji yatırımlarının etkisi.

3. Denge: Hizmet seviyesi–maliyet frontier’ı; ABC–XYZ politikası; konsolidasyon–frekans dengesi; FEFO ve soğuk zincir ihlali yönetimi.

4. Dayanıklılık: Liman tıkanıklığı, yakıt şoku, kur dalgalanması ve talep düşüşü senaryolarının stok, OTIF, marj ve nakit üzerindeki etkilerinin karar kartına çevrilmesi.

5. Sürdürülebilirlik: Karbon/ürün ve yeşil SLA’ların sözleşmelere entegrasyonu; ESG ağırlık duyarlılığı ile taşıyıcı seçiminin güncellenmesi.

Uygulamaya dönük yol haritası:

• Adım 1: Veri boru hattını kurun (talep–stok–WMS–TMS–tedarik–maliyet). Dönüşümleri jamovi’de Not ile belgeleyin.

• Adım 2: Keşif panosunu açın (OTIF, fill rate, stok günleri, navlun treemap, gecikme ısı haritası).

• Adım 3: Çekirdek modelleri koşturun (talep tahmini, güvenlik stoğu–ROP, tedarikçi/taşıyıcı risk, yakıt–navlun geçişkenliği, iade logiti).

• Adım 4: Operasyon modülleri (depo–slotting, konsolidasyon, FEFO, gümrük e-belge) için öncesi–sonrası/DiD ölçümleri.

• Adım 5: Risk–senaryo–karar kartları (liman şoku, yakıt +%25, kur +%10, talep –%5; alternatif rota–mod–stok seviyesi).

• Adım 6: ESG–karbon maliyeti entegrasyonu ve yeşil SLA; nakit döngüsü ve CCC izleme.

Son söz: Tedarik zincirinde “mükemmellik”, sıfır gecikme değil; ölçtükçe iyileşen ve şoklara hızla uyarlanan bir sistem kurmaktır. Jamovi, bu sistemin sessiz ama güçlü motorudur: veriyi hikâyeye, hikâyeyi karara, kararı ölçülebilir etkiyedönüştürür. Böylece zinciriniz yalnız hızlı ve verimli değil, şeffaf, esnek ve sürdürülebilir hâle gelir.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.