Jamovi ile Üretim Verimliliği ve İyileştirme Analizleri

Verimlilik, yalnızca “daha çok üretmek” değildir; aynı zamanda daha az kaynakla, daha kısa sürede, daha yüksek kaliteyle ve daha öngörülebilir şekilde üretmektir. Bu dört hedefi aynı anda yakalamak, işletmelerin rekabet gücünü belirleyen esas kaldıraçtır. Ancak atölyede ve sahada gördüğümüz problemler—duruşlar, değişken çevrim süreleri, hurda, yeniden işleme, dengesiz hat yükleri, tedarik gecikmeleri, enerji dalgalanmaları—tek tek değil, etkileşim halinde ortaya çıkar. O yüzden verimlilik yönetimi bir ölç–anla–iyileştir–doğrula döngüsüdür; tutarlı veri mimarisi, sağlam metrikler, nedensel düşünme ve disiplinli raporlama ister.

1) Veri Mimarisi ve Dönüşümler: Verimliliğin Temel Seti

Tablolar: orders (sipariş, SKU, adet), routing (operasyon sırası, standart süre), actuals (fiili süre, duruş nedenleri, hız), quality (hurda, yeniden işleme), maintenance (arıza, bakım), energy (kWh, kVA), costs (işçilik/enerji/esi), logistics (iç taşıma, bekleme), environment (sıcaklık, nem).
Jamovi adımları:

• Data → Open ile içe aktar; Merge/Join ile SKU–operasyon–tarih anahtarı;

• Compute ile birim dönüşümleri (dk→saat), reelleştirme (enerji/ücret endeksi), vardiya–gün–hafta kırılımı;

• Etiket sözlüğü: duruş kodları (planlı/arıza/kurulum/SMED), kalite kodları, tedarik–lojistik kodları;

• Her dönüşümü Not sütununda belgeleyin (audit trail).

2) OEE’nin Ayrıştırılması: Kayıp Haritası

OEE = Kullanılabilirlik × Performans × Kalite.

• Kullanılabilirlik = Çalışma Zamanı / Planlı Zaman;

• Performans = Fiili Hız / Teorik Hız (veya Standart Çıktı/Faaliyet Süresi);

• Kalite = İyi Parça / Toplam Parça.
  Jamovi: Vardiya bazlı OEE hesapla; waterfall grafiğiyle kayıp kaynaklarını (planlı duruş, kurulum, arıza, hız kaybı, küçük duruş, hurda) ayrıştır; pareto ile “en büyük düşmanı önce vur” sıralaması.

3) Çevrim Süresi (CT) Analizi: Varyansın Avı

actuals içinden CT, setup, micro-stop, transport bileşenlerini çıkar.

• Keşif: Descriptives ve kutu–violin grafikleri;

• Stabilite: Kontrol grafikleri (3σ) ile vardiya ve istasyon bazında değişkenlik;

• Kök neden: ANOVA/Regression ile CT = f(operatör kıdemi, kalıp, sıcaklık, parti boyu).
  Aksiyon: Eğitim/standart iş talimatı, kalıp bakımı, iç lojistik rotası.

4) SMED ve Kurulum Süresinin İndirgenmesi

Kurulum (set-up) süresi, hız ve kapasitenin sessiz katilidir.

• Ön/sonrası ayrımı: İç–dış kurulum adımlarını haritalayın;

• Jamovi ölçümü: Kurulum süresinin medyanı ve dağılımı; SMED sonrası DiD: (iyileştirilen hat × sonrası) katsayısı;

• Karar kartı: Kurulum −x dk → kapasite +y%, OEE +p puan, EBIT etkisi.

5) Bant Dengeleme ve Hat Yükleri

İstasyon başına yükleme = talep × standart süre; kapasite = vardiya × saat × verim.

• Jamovi: Compute ile yükleme/kapasite oranını çıkar; ısı haritası ile denge;

• Senaryo: Operatör rotasyonu, iş paylaşımı, küçük ekipman yatırımı;

• Yorum: Darboğaz (bottleneck) kırmızıysa, diğer iyileştirmeler sınırlı sonuç verir.

6) Kısıt Yönetimi (TOC) ve Throughput

Throughput = Satış − doğrudan malzeme; darboğaz dakikası “kutsaldır”.

• Jamovi: Darboğaz istasyonunda OEE +1 puanın aylık Throughput ve EBIT etkisini what-if ile hesaplayın;

• Sıralama: İyileştirme projelerini TL etkisine göre önceliklendirin.

7) Kalite Maliyeti (COPQ) ve Hurda Lojistiği

COPQ = iç hata (hurda/yeniden işleme) + dış hata (garanti/iade) + değerlendirme + önleme.

• Jamovi: Hurda olasılığı için logit: f(operatör, tedarikçi parti, kalıp, sıcaklık, hat yükü); marjinal etkiler;

• Aksiyon: Tedarikçi kalite planı, kalıp revizyonu, ISQ kontrol sıklığı; COPQ TL etkisiyle ROI.

8) Proses Yeterliliği (Cp/Cpk) ve Tolerans Yönetimi

Ölçüm verilerini içe alın; spesifikasyon sınırlarını tanımlayın.

• Jamovi: Histogram + norm eğrisi; Cp/Cpk hesapla;

• Karar: Düşük Cpk’daki istasyon–kalıp kombinasyonlarına hedefli bakım/ayar; maliyet–fayda ile tolerans daraltma yatırımının geri ödemesi.

9) Deney Tasarımı (DOE) ile Hızlı Öğrenme

Tüm faktörleri aynı anda değiştirmek yerine, planlı denemeler.

• Faktörler: Sıcaklık, hız, basınç, nem, malzeme lotu;

• Jamovi/R eklentisi: 2ᵏ tasarım, ana etkiler ve etkileşimler; yanıt: CT, hurda, enerji;

• Sonuç: Hassas faktör–seviye seti; ayar kartı üretin.

10) Bakım Stratejisi: Düzeltici → Önleyici → Öngörücü

Arızalar verimliliği ve kaliteyi çarpar.

• Jamovi: Arıza sayısı Poisson/NegBin veya arıza olasılığı logit: f(çalışma saati, titreşim, sıcaklık, yağ partikül);

• Eşikler: Titreşim × sıcaklık yüksekse risk↑;

• Plan: Önleyici bakım periyodu, yedek parça stoğu; DiD ile PdM sonrası OEE farkı.

11) Enerji Verimliliği: KWh–Ürün–Koşul

Enerji maliyeti birim başına TL’yi belirler.

• Jamovi regresyonu: kWh/ürün = a + b×çevrim süresi + c×sıcaklık + d×yük faktörü + etkileşim (fırın tipi × hedef sıcaklık);

• Sonuç: Parametrelerin TL karşılığı; yatırım kartı: izolasyon, VSD, atık ısı geri kazanımı.

12) İç Lojistik, Bekleme ve WIP

İç taşıma ve malzeme besleme gecikmesi CT varyansını büyütür.

• Jamovi: ‘kanban gecikmesi’, ‘besleme frekansı’, ‘mesafe’ değişkenleri; OLS ile CT = f(loji);

• Aksiyon: Rota, tren seti, süpürme sıklığı; öncesi–sonrası WIP seviyesi.

13) İş Gücü Planlama ve Öğrenme Eğrisi

Operatör öğrenmesi CT’yi düşürür, hatalı parça olasılığını azaltır.

• Jamovi: learning_index (kümülatif parça) → CT = a − b×log(kümülatif);

• Plan: Vardiya rotasyonu ve çok becerililik (multi-skill) matrisinin üretim etkisi; senaryo ile vardiya dengesi.

14) Ürün Karması, Kampanya Boyu ve SMED Etkileşimi

Çok sık değişen kampanyalar kurulum kaybını artırır.

• Jamovi ANOVA/Regression: Hurda/CT = f(kampanya boyu, ürün ailesi, SMED uygulanmış mı);

• Optimizasyon sezgisi: “Ekonomik kampanya boyu” (kurulum + stok + fire toplam maliyeti minimum).

15) 8 İsrafın Ölçülmesi (Taşıma, Stok, Hareket, Bekleme, Aşırı Üretim, Aşırı İşleme, Kusur, Kullanılmayan Yetenek)

• Jamovi metrik seti: Değer katan süre/pay, bekleme oranı, stok gün, hareket/mesafe indeksleri;

• Öncesi–sonrası (Kaizen): DiD ile israf düşüşünün OEE/EBIT etkisi;

• Görsel: “İsraf radarı” grafiği (0–100).

16) Tedarikçi Performansı ve Girdi Kalitesi

Tedarikçi gecikmesi/kusuru verimliliği vurur.

• Jamovi: Hurda/logit = f(tedarikçi kusur, gecikme, parti büyüklüğü); ROC/AUC ile yüksek riskli tedarikçi belirleme;

• Aksiyon: Giriş kalite planı, ikincil kaynak, VMI denemesi.

17) Talep–Kapasite Eşleştirmesi ve Heijunka (Düzleştirme)

Talep dalgalanması set-up ve WIP’i şişirir.

• Jamovi: Talep varyansı ve üretim programı varyansını kıyasla; heijunka sonrası CT/kurulum/hurda farkı;

• Senaryo: Düzleştirme ile fazla mesai ve stok dengesinin TL etkisi.

18) Senaryo–Stres Testleri: “Ne Olursa?”

• Kur +%10, enerji +%15, talep –%5, arıza süresi +%20;

• Jamovi: Baz vs. şok OEE, CT, kWh/ürün, COPQ ve EBIT;

• Karar kartı: 3 ayda uygulanabilir ilk 5 iyileştirme (etki, maliyet, süre, sahip).

19) Yönetim Panosu ve Paydaş İletişimi

Standart pano: OEE sufalları, CT kontrol grafikleri, COPQ, enerji regresyonu, bottleneck kartı, SMED etkisi, öğrenme eğrisi, tedarikçi risk matrisi, heijunka etkisi, senaryo sonuçları.

• Jamovi görselleri tek sayfada; her kutuda etki büyüklüğü + güven aralığı (uygunsa);

• Rapor dili: “Darboğaz OEE +2pp → EBIT +₺x/ay (g.a. [a;b])”.

20) Sınırlılıklar ve Sağlamlık

• Ölçüm: Sayaç kalibrasyonu, veri boşlukları;

• Seçilim: Kaizen’i zaten sorunlu hatta uygulama;

• Eşanlılık: Talep ve kalite birlikte değişiyor olabilir.
  Jamovi protokolü: HC/White sağlam hatalar, VIF, alt örneklem (vardiya/operatör), placebo hatlar, alternatif gecikmeler, farklı spesifikasyonlar (log/lineer). Bulguları “kanıt gücü” ile birlikte sunun.

Verimlilik, bir kültür ve sistem işidir. Veriyi görünür kılmadan kültür, nedenselliği kurmadan sistem olmaz. Bu yazının çerçevesi, jamovi üzerinde ölç–anla–iyileştir–doğrula döngüsünü kurar:

1. Ölç: OEE, CT, kurulum, hurda, enerji, WIP ve tedarikçi verilerini tek dosyada birleştirin. Duruş ve kalite kodlarını standartlaştırın. Her Compute adımını notlayın.

2. Anla: CT varyansı ve kontrol grafikleriyle “nerede oynuyoruz?”; regresyon/logit/DOE ile “neden oynuyoruz?” sorusuna yanıt verin. Darboğazı bulup kaybın TL karşılığını çıkarın.

3. İyileştir: SMED, heijunka, bakım/PdM, eser miktar yatırımlar (no/low-cost), tedarikçi kalite programları ve iç lojistik optimizasyonunu bir paket olarak uygulayın.

4. Doğrula: DiD/öncesi–sonrası analizi, Cp/Cpk ve COPQ üzerindeki etkiler, enerji regresyonda kWh/ürün düşüşü, OEE sufallarında gerileme. Sağlamlık ve belirsizlik ile dürüst rapor.

Somut kazanımlar:

• Kapasite artışı: Aynı varlıkla %x üretim artışı (OEE +p puan, CT −q%).

• Kalite iyileşmesi: Hurda −y%, COPQ’da ₺Z/ay iyileşme.

• Enerji verimliliği: kWh/ürün −r%, karbon maliyetinde düşüş.

• Çeviklik: Kampanya/kurulum sürelerinde azalma, teslim güvenilirliğinde artış.

• Sürdürülebilir EBIT: Darboğaz odağıyla her 1 pp OEE’nin TL karşılığını görünür kılma.

Uygulama yol haritası:

1. Veri boru hattı ve kod sözlüğü; 4 hafta.

2. Keşif–stabilite: OEE, CT, kontrol grafikleri; 2 hafta.

3. Kök neden: Regresyon/logit/DOE; 3–4 hafta.

4. İyileştirme paketi: SMED + bakım/PdM + heijunka + tedarikçi kalite; 8–12 hafta.

5. Doğrulama–pano: DiD, Cp/Cpk, COPQ, enerji; canlı rapor.

Son söz: Verimlilik, “daha hızlı koşturmak” değil, doğru kaldıracı doğru sırayla çekmektir. Jamovi, bu kaldıracı görünür, ölçülebilir, tekrarlanabilir kılar. Veriyi hikâyeye, hikâyeyi karara, kararı etkiye çeviren bir üretim kültürü için bugünden başlayın; küçük ama kanıtlı iyileştirmeleri biriktirin. Çünkü kümülatif kazanımlar, rekabet gücünün en sessiz ama en güçlü motorudur.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.