Jamovi ile Ürün Yaşam Döngüsü ve Planlama Analizi

Ürün yaşam döngüsü (ÜYD), bir fikrin prototipten piyasaya çıkışına, büyümeden olgunluğa ve nihai gerilemeye kadar uzanan ekonomik–teknik–örgütsel bir yolculuktur. Bu yolculuk doğru okunduğunda; talep tahminleri daha isabetli, fiyatlandırma–promosyon kararları daha kârlı, üretim–tedarik planları daha dengeli, portföy yönetimi daha stratejik olur. Yanlış okunduğunda ise stok şişmesi, stok-outs, gereksiz CAPEX, aşırı indirim, müşteri memnuniyetsizliği ve pazar payı kaybı kaçınılmazdır.

1) Veri Mimarisi: ÜYD için çok kaynaklı omurga

Tablolar:

• Satış–fiyat: SKU, bölge/kanal, adet, ciro, net fiyat, indirim türü, promosyon günleri.

• Pazarlama/iletişim: medya harcaması (TV/dijital/OOH), adstock parametreleri için ham gösterimler.

• Ürün–özellik: sürüm, paket/gramaj, teknik özellik, kalite skorları, enerji verimliliği; yaşam evresi etiketi (başlangıçta boş).

• Tedarik–üretim: kurulum süreleri, çevrim süreleri, kapasite, fire, tedarik terminleri, navlun.

• Maliyet: BOM, birim değişken maliyet, sabit GÜG, garanti/servis.

• Rakip: fiyat endeksi, lansman tarihleri, mağaza/dağıtım kapsaması.

• ESG: ambalaj geri dönüşüm oranı, CO₂e/ürün, iade–refurbish oranı.

Jamovi adımı: Data → Open ile içe alın; Merge/Join ile SKU–kanal–tarih anahtarında birleştirin; Compute ile reelleştirme (TÜFE/kur), hareketli ortalama (trend), sezon kuklaları, kampanya kuklası, adstock türevi sütunlar; tüm dönüşümleri Not sütununda belgeleyin (audit trail).

---

2) Ürün Yaşam Evrelerinin (PLC) ölçülebilir tanımı

Tanısal metrik seti:

• Büyüme eğimi (adet/ciro trendi),

• Fiyat elastikiyeti (erken evrede düşük, olgunlukta yükselir),

• Promosyon elastikiyeti (olgunlukta artar),

• İade/garanti oranı (erken evrede yüksek, zamanla düşer),

• Dağıtım/raf genişliği (büyümede artar, olgunlukta plato),

• Rakip girişi/ürün sayısı (olgunluk/düşüşte artar).

Jamovi uygulaması: OLS ile adet = f(fiyat, promosyon, sezon, rakip endeksi); evre bazında esnekliklerin kıyaslandığı interaksiyon modelleri (ör. fiyat × evre kuklası). Evre atamaları için kural tabanlı bir skor (0–100) hesaplayın.

---

3) “Hafif Bass” yaklaşımı: Difüzyonu proxy değişkenlerle okumak

Klasik Bass modelinde p (yenilikçi) ve q (taklitçi) parametreleri vardır. Jamovi’de R eklentisi olmadan yakınsama yaklaşımı:

• Erken benimseyen proxy: online arama hacmi/deneme kodu kullanımı,

• Ağızdan ağıza proxy: sosyal etkileşim/yorumlar,

• Dağıtım kapsaması: mağaza/kanal yayılımı.
  Model: satış = a + b·erken_benimseyen + c·ağızdan_ağıza + d·dağıtım + kontroller. Zamanla b ve c’nin göreli ağırlıkları değişir: b→c kayışı difüzyonun işaretidir.

---

4) Lansman Stratejisi: “İlk 90 gün” planı

Lansman başarısı sonraki iki yılın kaderini belirler.

• Hedefler: Deneme oranı, tekrar alış oranı (90 gün), dağıtım kapsaması, ilk fiyat/indirim çerçevesi.

• Jamovi deney dili: Bölge/mağaza kümelerinde A/B: mesaj, paket, fiyat basamağı. t-test/ANOVA ile farkları, güçile minimum tespit edilebilir etkiyi raporlayın.

• Kohort panosu: “ilk alış ayı” kohortlarında 1–3–6. ay tekrar alış ve katkı kârı.

---

5) Büyüme Evresi: Kapasite–talep eşlemesi ve S&OP

Talep trend + promosyon + sezonla büyürken üretim ve tedarik darboğaz yaratabilir.

• Jamovi: Talep = f(fiyat, promo, sezon) tahmini → S&OP için kapasite kısıtlarıyla karşılaştır; what-if: “kurulum −10dk, fazladan vardiya +1” → stok-outs riski azalıyor mu?

• KPI: Fill rate, OTIF, stok günleri, kurulum süresi, kampanya elastikiyeti.

---

6) Olgunluk Evresi: Promosyon mimarisi ve marj disiplini

Olgunlukta fiyat esnekliği↑, promosyon elastikiyeti↑.

• Jamovi OLS: adet = f(net fiyat, promosyon yoğunluğu, mevsim, rakip fiyatı). Farklı promosyon türleri (indirim, demet, kupon) için kuklalar; ROAS–marj kıyasları.

• Karar kartı: “%10 indirim yerine 2’li demet: hacim +%x, marj +₺y, iade −%z.”

---

7) Düşüş Evresi: Hasat, ikame ve “son mil” stratejisi

Düşüşte amaç marjı koruyarak nakdi maksimize etmek ve portföyü sadeleştirmektir.

• Jamovi: Stok–talep farkı ve stale stok ısı haritası; logit ile iade ve arıza olasılıkları = f(yaş, parti).

• Politika: Hasat (fiyat↑, promosyon↓), ikameye yönlendirme (çapraz promosyon), refurbish akışı.

---

8) Ürün merdiveni ve kanibalizasyon

Yeni SKU, eskiyi ne kadar “yer”?

• DiD: (Yeni SKU mevcut × sonrası) etkisi; eski SKU düşüşü / yeni SKU artışı = kanibalizasyon oranı.

• Jamovi çıktı: “K1 serisinde kanibalizasyon %28; net portföy artışı %11 → fiyat aralığı genişletilsin.”

---

9) Paket/gramaj (shrinkflation) ve algı yönetimi

Enflasyon dönemlerinde gramaj/paket optimizasyonu kritik.

• Jamovi: unit_price_per_gram ve pack_size serileri; logit: marka değiştirme = f(gramaj düşüşü, rakip fiyatı, sadakat.

• Sonuç: “%8 gramaj düşüşü eşiği aşınca churn +%p → iletişim–değer paketi şart.”

---

10) Talep tahmini: ÜYD duyarlı melez model

PLC evresine göre parametreleri değişen bir model kurun:

Talept=αevre+βevre⋅Fiyatt+γevre⋅Promot+δSezon+ζRakipTalept​=αevre​+βevre​⋅Fiyatt​+γevre​⋅Promot​+δSezon+ζRakip

• Jamovi: evre kuklalarıyla etkileşim; son 3–6 ay test setiyle MAPE/WAPE.

• Güvenlik stoğu: büyümede σ↑, olgunlukta σ↓; ROP dinamik güncelleme.

---

11) Stok politikaları: ABC–XYZ ve ürün evresi birlikte

• ABC (katkı) × XYZ (talep değişkenliği) × PLC (evre) → 3D politika matrisi.

• Jamovi: Matris hücreleri için farklı hizmet seviyesi hedefleri, sipariş frekansı, depo lokasyon (merkez/ileri depo).

• Örnek: A/X/Büyüme için yüksek hizmet seviyesi; C/Z/Düşüş için “siparişe göre üretim”.

---

12) Servis ve aksesuar geliri: LTV’nin görünmeyen bacağı

Olgunlukta çekirdek ürün marjı düşerken servis/aksesuar marjı artar.

• Jamovi logiti: aksesuar satın alma (0/1) = f(ürün, fiyat, kampanya, NPS, teslim süresi).

• CLV genişletmesi: çekirdek CLV + aksesuar/servis CLV; bütçe tahsisi ve paketleme stratejisi.

---

13) Garanti, iade ve kalite maliyeti (COPQ)

Erken evrede iade/garanti yüksektir.

• Jamovi: garanti maliyeti/ürün = f(parti, tedarikçi, ısı/nem, kullanım süresi); logit ile arıza olasılığı.

• Aksiyon: tasarım/tedarik iyileştirmeleri; DiD: yeni tedarikçi/kalıp sonrası COPQ düşüşü.

---

14) ESG ve ambalaj döngüsü: geri dönüşüm–refurbish–yeşil etiket

• Jamovi Compute: carbon_cost = CO₂e × karbon fiyatı; geri dönüşüm oranı bağımsız değişkeniyle satış/tercihregresyonu.

• DiD: “geri dönüştürülebilir ambalaj” etiketi sonrası talep ve iade etkisi.

• Politika: Olgunlukta “yeşil yenileme” ile ürün yaşamı uzatılabilir.

---

15) Fiyat–promosyon–kanal elastikiyetleri: evreye göre farklılaşma

• Jamovi etkileşim modeli: adet = f(fiyat × evre, promosyon × evre, kanal × evre);

• Çıktı: “Büyümede fiyat elastikiyeti −0,6; olgunlukta −1,3. E-ticaret promosyon elastikiyeti +0,9.”

---

16) Üretim planlama: kurulum ve kampanya boyu optimizasyonu

Sık kampanya = kurulum kaybı; uzun kampanya = stok ve esneklik kaybı.

• Jamovi ANOVA/OLS: CT/hurda = f(kampanya boyu, ürün ailesi, SMED uygulanmış mı).

• Ekonomi: toplam maliyet = kurulum + stok taşıma + olası satış kaybı → ekonomik kampanya boyu.

---

17) Bölgesel yayılım ve raf stratejisi (Place)

• OLS: pazar payı = f(bulunurluk, raf genişliği, ikincil sergileme, teslim süresi).

• DiD: yeni dağıtım anlaşması sonrası pay etkisi.

• Karar: “Raf genişliği +1m → pay +0,3pp; büyümede önceliklendir.”

---

18) Rakip tepkileri ve oyun teorisi sezgisi

• Eşanlı yaklaşım: bizim fiyat = f(rakip fiyatı, maliyet) ve rakip fiyatı = f(bizim fiyat gecikmeli).

• Jamovi sıralı OLS ile tepki elastikiyeti; fiyat savaşı riskiyse farklılaşma–paket–servis artışı.

---

19) Risk–senaryo paketi: kur, maliyet, talep ve navlun

• What-if: kur +%10, maliyet +%8, talep −%5, navlun +%20;

• Jamovi: baz vs şokta adet, marj, stok günleri, OTIF, nakit döngüsü;

• Karar kartı: “Hangi evrede hangi kaldıraç? (fiyat, promosyon, kampanya boyu, kapasite, stok seviyesi).”

---

20) Yönetim panosu: “evreye duyarlı” tek sayfa

Kutular: evre skoru, talep MAPE, fiyat/promosyon elastikiyetleri, kanibalizasyon oranı, stok günleri/ROP, kurulum–CT, COPQ, karbon/ürün, CLV (çekirdek+aksesuar), ROAS ve kanal karması, risk endeksi.
Rapor dili: “Olgunlukta promosyon yerine demet+servis; düşüşte hasat+ikame; büyümede dağıtım+deneme.”

---

21) Sınırlılıklar ve sağlamlık

• Ölçüm: net fiyat standardı, promosyon türlerinin doğru kodlanması, stok tarih damgaları.

• Seçilim: yeni SKU’yu zaten yüksek potansiyelli mağazalara vermek (DiD yanlılığı).

• Eşanlılık: fiyat–talep birlikte belirlenir (endojenlik).
  Jamovi protokolü: HC/White sağlam hatalar, VIF çoklu bağlantı, alt örneklem (kanal/bölge), placeboürün/mağaza, farklı gecikmeler; belirsizlik (güven aralığı) raporlaması.

Ürün yaşam döngüsü, pazarlama–operasyon–finans üçgeninde aynı hikâyeyi üç farklı dilden anlatır. Büyümede deneme ve dağıtım, olgunlukta marj disiplini ve promosyon mimarisi, düşüşte nakit ve sadeleşme esastır. Bu evrelerin nesnel, tekrarlanabilir ölçümü yoksa, strateji sezgiye ve anekdota kalır. Jamovi, ÜYD’yi kanıta dayalı bir yönetişime çevirir:

• Görünürlük: Evre skoru, esneklikler, kanibalizasyon, stok politikası, COPQ ve karbon aynı panoda.

• Nedensellik: Lansman A/B, dağıtım DiD, promosyon türleri ve fiyat merdiveninin etkisi, hasat–ikame kararlarının marj çıktısı.

• Denge: Kapasite–kampanya–stok üçgeninde ekonomik kampanya boyu; ABC–XYZ–PLC 3D stok matrisi.

• Dayanıklılık: Kur–maliyet–talep–navlun şoklarını evreye duyarlı senaryolarla önceden görmek; hangi kaldıraç nerede daha etkili? sorusunu karar kartına çevirmek.

• Sürdürülebilirlik: Ambalaj–geri dönüşüm–karbon bileşenlerinin talep ve marj üzerindeki etkisini olgunluk ve düşüşte görünür kılarak portföyü “yeşil” ve kârlı tutmak.

Uygulama yol haritası:

1. Veri boru hattı: satış–fiyat–promosyon–dağıtım–maliyet–rakip–ESG birleştir; Compute adımlarını notla.

2. Evre skoru: trend, esneklikler, iade/garanti ve dağıtım metriklerinden kural tabanlı skor.

3. Melez tahmin: evre etkileşimli talep modeli; MAPE/WAPE takibi; ROP–SS dinamikleri.

4. Portföy: kanibalizasyon DiD, ürün merdiveni–fiyat aralığı, shrinkflation sınırları.

5. Operasyon: S&OP senaryoları, ekonomik kampanya boyu, SMED ve stok politikası uyumu.

6. Kârlılık: promosyon türleri ROAS vs marj, servis/aksesuar CLV genişletmesi.

7. ESG: ambalaj/CO₂e etkileri; “yeşil etiket” olay penceresi.

8. Pano: evreye duyarlı KPI’lar ve “hangi kaldıraç?” karar kartları.

Son söz: Ürün, yalnız tasarlanıp satılmaz; yaşamı boyunca ölçülür, öğrenilir, yeniden tasarlanır ve yönetilir. Jamovi; veriyi hikâyeye, hikâyeyi karara, kararı ölçülebilir etkiye dönüştürür. Böylece lansmandan hasada kadar her evrede, doğru kaldıraçlar doğru sırayla çekilir: büyümede dağıtım ve deneme, olgunlukta marj disiplini ve demetleme, düşüşte hasat ve ikame. Sonuç; daha kârlı, daha dayanıklı, daha sürdürülebilir bir portföydür.

Veri, modern dünyanın en değerli varlıklarından biri haline gelmiştir ve iş dünyasında, araştırmada ve karar verme süreçlerinde kritik bir rol oynamaktadır. Biz, veri analizi konusundaki tutkulu bir topluluk olarak, veri biliminin ve analizinin gücünü vurguluyoruz. Web sitemiz, işletmelerden akademisyenlere ve veri meraklılarına kadar herkesin veri analizi becerilerini geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlayan bir kaynaktır. Misyonumuz, veri analizi sürecini anlaşılır ve erişilebilir hale getirmek, verilerin içinde gizlenen değeri açığa çıkarmak ve daha bilinçli kararlar almalarını desteklemektir.

Web sitemiz, geniş bir veri analizi yelpazesi sunmaktadır. Hangi sektörde olursanız olun veya hangi veri analizi aracını kullanıyorsanız kullanın, ihtiyaçlarınıza uygun hizmetler sunuyoruz. SPSS, R, Python, Excel veya diğer analiz araçlarını kullanarak veri madenciliği, hipotez testleri, regresyon analizi, zaman serisi tahmini, segmentasyon ve daha fazlasını içeren çeşitli analiz türlerini kapsarız. Ayrıca, öğrenmeyi kolaylaştırmak için zengin kaynaklar, öğreticiler ve interaktif araçlar sunuyoruz.